• We starten op Markt 3. Hier vinden we 1. Herdenkingsmonument (De ster) en 2. De Moeder van het Verzet.

• We lopen door de Molenstraat en slaan rechtsaf naar 3. Stolperstein – Eibergsestraat 89 daar woonde Jonas Heiman Frankenhuis.

• We lopen een klein stukje terug en gaan rechtsaf de Sonderenstraat in en daarna linksaf naar de Ambachtsstraat. Aan het eind rechtsaf Doctor Schaepmanstraat en daarna linksaf smalle straatje. Nu linksaf en bij 4. Stolperstein Molenstraat 59 woonde Izak de Witte.

• We lopen door en slaan rechtsaf naar Zeedijk 51 bij 5. Stolperstein – ‘Zeedijk 25’ woonde Erich Meier.

• Daarna lopen we door naar 6. Stolperstein – Zeedijk 9, daar woonde Joseph Soesman van Haren.

• Loop verder door de Zeedijk naar de Brink/Buurserstraat voor 7. Oorlogsmonument bombardement Haaksbergen.

• Loop terug naar het centrum links langs Brinckstate naar 8. Stolpersteine – Jhr. Von Heijdenstraat 20, daar woonden Meijer de Lieme, Jozeph de Lieme en Naatje de Lieme.

• Loop door naar Markt 9, de Pancratiuskerk, waar 9. Bevrijdingssteen zich bevindt in een steunbeer van deze kerk met de vertaalde tekst ‘Bevrijdt van de Duitsers anno 1945-1-4.’

• Ga rechts naar de Ruisschenborgh 1 voor 10. Gedenkplaat in de synagoge en 11. Joods monument – Betsie Frankenhuis.

• Loop door naar de Blankenburgerstraat en sla rechtsaf tot de hoek met de R.K. begraafplaast aan de Enschedesestraat voor 12. Geallieerd erehof, 13. Nederlandse oorlogsgraven en 14. Anne Frankboom.

• Ga terug naar de Blankenburgerstraat en loop rechtdoor en sla de 2e straat rechtsaf naar 15. Stolpersteine – Blankenburg 21, hier woonden Karl Frank en Minna Goldberg-Coblenzer.

• Loop nu terug en sla rechtsaf naar de Meester Eenhuisstraat. Sla rechtsaf naar de Bouwmeester 8 voor 16. Gedenksteen D. Jordaan & Zonen’s Textielfabrieken.

• We lopen terug naar de Meester Eenhuisstraat en slaan rechtsaf en de volgende straat linksaf De Kalter in. Aan het eind van de straat komen we op de Spoorstraat. De stevige doorstapper kan rechtsaf gaan naar 17. Stolpersteine – Beatrixstraat 73, Haaksbergen. Loop bij de rotonde rechtdoor de Goorsestraat in en vervolg deze tot je links de Beatrixstraat treft. Dit is tegenover Notaris Lenderink en je bent rechts langs de joodse begraafplaats gekomen. Loop daarna de weg terug naar de Spoorstraat.

• Sla linksaf de Spoorstraat in en snel aan je linkerhand zie je de gietijzeren deuren met de raamroosters van de Particuliere begraafplaats. Daar vind je 18. Monument Han Jordaan.

• Vervolg de Spoorstraat en sla linksaf de Portiersteeg in en ga aan het eind rechtsaf naar de Meester Eenhuisstraat. Ga rechtsaf naar 19. Stolpersteine – Blankenburgerstraat 5, daar woonden het echtpaar Salomon Jonas Frankenhuis en Johanna Frankenhuis-Falkenstein,; kinderen: Jonas Jacob, Jacob, Betsie, Henriëtte en Julia Henriëtte; Jacob Frankenhuis (broer van vader) en Kurt Falkenstein (neefje).

• Loop nog iets verder en sla linksaf naar Spoorstraat 2 voor de laatste tastbare herinnering WOII 20. Stolpersteine – Markt  1, hier woonden Alma Goldberg en Sophie Jozeph-Coblenzer.

HET MONUMENT

Vorm en materiaal
Het herdenkingsmonument in Haaksbergen bestaat uit het wapen van Haaksbergen, uitgevoerd in rode natuursteen en aangebracht op een ondergrond van bakstenen. Om het wapen heen zijn muren geplaatst. Op de linker muur is een gedenkplaat van zwarte natuursteen bevestigd en op de rechter muur een reliëf van witte natuursteen. Ook is op de rechter muur aan de buitenkant een kleinere plaat van zwarte natuursteen aangebracht.

Teksten
Op het monument staan de namen van:
1940 MILITAIREN 1945 10 namen
WERKSTAKING 3 MEI 1943 8 namen
JODENVERVOLGING 20 namen
GEDEPORTEERDEN 7 namen
BOMBARDEMENTEN EN BESCHIETING 65 namen
ONGEVALLEN 3 namen

De tekst op de linker plaat luidt:

1940 MILITAIREN 1945
GW GLeis 13-5-40 HJ Jordaan 21-4-45 JB Keizers 13-5-40 L Korten 5-4-45 JA Wilmer 10-5-40
JK Krikke 13-5-40 J Lottering 1-4-45 WB Mekking 13-5-40 A Onland 13-5-40 HA Schroer 12-5-40

WERKSTAKING 3 MEI 1943
JH Asbroek 3-5-43 W Barends 3-5-43 BH Bos 3-5-43 JH Geuvers 3-5-43
GJ Holterman 3-5-43 J Oltwater 3-5-43 WThJ van Sark 3-5-43 AB Wijlens 4-5-43

JODENVERVOLGING
K Frank 28-8-42 SJH Frankenhuis 5-4-43 J Frankenhuis-Falkenstein 5-4-43
B Frankenhuis H Frankenhuis J Frankenhuis JJ Frankenhuis JH Frankenhuis
J Frankenhuis 5-4-43 JH Frankenhuis 9-10-41 M Goldberg-Coblenzer 30-4-43 AS Goldberg 26-4-44
JS van Haren 10-10-41 S Joseph Coblenzer 26-4-44 M de Lieme N de Lieme van Bergen 9-4-43
J de Lieme 9-4-43 E Meier 5-4-43 E Salomons-Frankenhuis 13-9-43 I de Witte 10-6-43

GEDEPORTEERDEN
ThJ Bargerink 28-6-44 A van den Berg 28-4-45 JM Broekhuis 13-11-44 A van Drunen 27-9-44
TH van Drunen 17-6-44 GS Onland 18-5-44 HJ Slotman 7-2-44

BOMBARDEMENTEN EN BESCHIETINGEN
HJG Abbink GJ Bos 24-3-45 ThF Bolmer 7-4-45 GR Brevink-Klein Gebbink 8-4-45 H Dijkman 24-3-45
MG Brevink-Rouwenhorst JH Deggerich-Koenderink J ten Elzen AJH Geerdink 24-3-45
GH Gobius du Sart BA ten Hag jhr HJW von Heyden GHM Hilderink GH Holhaus
GJ Holthaus-Averdijk G Hoogland H Hoogland JH Horn EA Huckriede J Kamp 24-3-45
BHA Horstink 27-3-45 JB Jannink GA Keizers 31-3-45 GH te Klette MAA Koppelman MC Otte
WC Lammers GJM Leemreis JW Leeuw-Obbink GL Leppink 2?-5-45 HJ Koldeweid 26-5-45
BF Lankheet 26-3-45 MA Lankheet GJ van Lochem HHR van Lochem-Bloemendaal 24-3-45
DJ van Lochem 4-6-45 CAM van Loevezijn EB Meuleman M Montrooij AJ van Nieuwenhuizen
JH Noordink H Poeiert 24-3-45 A Poeiert 24-3-45 H Poeiert AMC van Sark-Buddemeijer
HJ Sloot AH Sloot LC Sleutel GJ Tankink 24-3-45 GH Stegeman 30-3-45 W Stegeman-Nijhof 25-3-45
GJ Veldkamp 16-4-45 ThBHJ Visschedijk L Voigt JH Wegdam MF Wildenborg 24-3-45
GB Wilders-Meijerink KAJ Wilders FB Wilders JC Wilders MF Wilders 31-3-45
JM Westendorp WH Westendorp 3-4-45 A Wunderink-Wissink JM Zander-Holthaus 24-3-45

ONGEVALLEN
GJ Dieperink 30-9-43 JH Leferink 9-5-45 BFM Strengers 6-4-45
De tekst op de kleine plaat aan de buitenzijde luidt:

HERDENKINGSMONUMENT
TER NAGEDACHTENIS AAN
DE GEVALLENEN TIJDENS
DE TWEEDE WERELDOORLOG
EN DE GESNEUVELDE MILITAIREN
IN VOORMALIG NEDERLANDS INDIË
4 MEI 1997

De geschiedenis
Het herdenkingsmonument in Haaksbergen is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door oorlogshandelingen zijn omgekomen, aan de Haaksbergse militairen die bij de strijd in het voormalige Nederlands-Indië zijn gesneuveld en aan 20 joodse slachtoffers.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1997. De gemeente Haaksbergen draagt zorg voor het onderhoud van het monument.

Adres
Eibergsestraat 89, Haaksbergen

Herdachte personen
Jonas Heiman Frankenhuis, slachtoffer van het nationaal-socialisme, omdat zij joods waren.

Soort
Messingplaatje op betonnen blok.

Meer informatie over Stolpersteine
stolpersteine.app

Meer informatie over bewoners
joodsmonument.nl

Hier woonde Jonas Heiman Frankenhuis

Jonas Heiman Frankenhuis is op 5 mei 1916 geboren in Haaksbergen.
Hij had als roepnaam Jone en woonde bij het ouderlijk gezin aan de Eibergseweg in Haaksbergen. Zijn vader was daar slager. Jone werkte als veehandelaar. Hij was verloofd. Bij de razzia van 14 september 1941 in Enschede en omgeving werd Jone opgepakt en op transport gesteld naar Mauthausen. Op 9 oktober 1941 is hij daar omgekomen. Hij is dan 25 jaar oud. Zijn ouders, zusje en verloofde overleefden dankzij de onderduik de oorlog.

Jonas Heiman Frankenhuis
Haaksbergen, 5 mei 1916 – Mauthausen, 9 oktober 1941
Bereikte de leeftijd van 25 jaar

Adres
Door omnummering is dit nu Zeedijk 51, Haaksbergen

Herdachte personen
Erich Meier, slachtoffer van het nationaalsocialisme, omdat zij joods waren.

Soort
Messingplaatje op betonnen blok.

Meer informatie over Stolpersteine
stolpersteine.app

Meer informatie over bewoners
joodsmonument.nl

Hier woonde Erich Meier

Erich woonde met zijn ouders en hun overige kinderen op de Zeedijk 25 in Haaksbergen. Zijn vader was veehandelaar en slager. Erich wilde banketbakker worden. Hij ging in de leer bij een bakker in Arnhem. In 1938 keerde hij definitief naar Haaksbergen terug. Zijn zuster Emma was getrouwd. Zij woonde met haar man Siegmond Lievendag en hun twee kinderen Johan en Selma Henriëtte in Hengelo. Siegmond Lievendag werd bij een razzia opgepakt en Erich vertrok naar Hengelo om zijn zuster te helpen. Toen Emma en haar kinderen werden opgehaald, werd ook Erich meegenomen. De ouders en de overige kinderen uit het gezin overleefden de oorlog.
In september 1942 wordt een opsporingsverzoek voor hem geplaatst in naam van de burgemeester van Haaksbergen. Dit betrof de mogelijke opsporing, aanhouding en voorgeleiding van Erich Meier, bakker, wonende te Haaksbergen. Hij werd ervan verdacht van woonplaats te zijn veranderd zonder de vereiste vergunning te hebben afgelegd… Met deze omschrijving werden joden bedoeld die ondergedoken waren.

Erich Meier
Haaksbergen, 16 mei 1922 – Auschwitz, 28 februari 1943
Bereikte de leeftijd van 20 jaar

Adres
Buurserstraat/Brink, Haaksbergen

Herdachte personen
Zevenenvijftig slachtoffers vergissingsbombardement van de geallieerden 24 maart 1945.

Soort
Herdenkingsplaat op steen.

Ontwerper
Bart ten Bruggencate

Onthulling
24 maart 2020

Meer informatie
nog niet op 4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

artikel Rond Haaksbergen 2 april 2023

bombardement in Canon van Haaksbergen

artikel Twentse Courant Tubantia 4 maart 2025

In het boek Met een bombardement op Haaksbergen kwam de bevrijding in zicht. Te lezen in bibliotheek Historische Kring Haaksbergen.

Het boek is herdrukt en vanaf 24-03-2025 te koop via de Historische Kring Haaksbergen.

Haaksbergen werd bevrijd op 1 april 1945. Maar de uitzinnige vreugde bij het binnentrekken van de tanks en manschappen van de “30e Engelse Legergroep” ging hand in hand met een diep verdriet over de gevolgen van het bombardement op zaterdag 24 maart. Bij deze misrekening van de geallieerden vonden 57 Haaksbergenaren de dood en raakten er tientallen gewond. Voor hen kwam de bevrijding 1 week te laat.

Voor een groot aantal Haaksbergenaren is niet 4 mei, maar 24 maart de echte dag van de dodenherdenking. Op die datum in 1945 speelde zich een onvoorstelbare tragedie af. Om 9.15 uur op die zaterdagmorgen gaat het luchtalarm af. De reactie is routinematig: scholen sturen de kinderen naar huis, iedereen zoekt een veilig heenkomen. Dan, om 9.23 uur, klinkt het gierende geluid van een ongekend zware bommenregen. Drie formaties van elk zes bommenwerpers van de geallieerde “386 Bomb Group” ontdoen zich van 318 fragmentatiebommen van elk 118 kg. De gevolgen zijn afschuwelijk. Tal van gezinnen aan de Klaashuisstraat, Brink, Jhr. von Heijdenstraat, Buurserstraat, Veldkampstraat, Bevertstraat en de Enschedesestraat worden in rouw gedompeld.

Bommenregen
De officiële lijst van slachtoffers telt 57 namen, 50 personen waren direct dood, zeven bezweken enkele dagen later. Onder de doden was de door de Duitsers afgezette burgemeester Jhr. Hubertus J.W.J. von Heijden. Ook waren er tientallen gewonden. Een van hen was Hetty van Tongeren, toen 14 jaar oud. De ulo-scholiere was tijdens het luchtalarm onderweg van het cafézaaltje bij de windmolen, waar de lessen werden gegeven, naar café Tankink (nu De Biester) aan de Enschedesestraat. Daar wilde ze haar leraar Frans spreken over een rapportcijfer. Toen ze er bijna was, hoorde ze het gierende geluid van de bommenregen. “Ik ben toen gaan rennen naar de kluis van de zuivelfabriek, naast het huis Rispinge van de familie Zuidema. Daar woonden wij toen tijdelijk en wij konden altijd schuilen in hun kluis. Helaas haalde ik het niet, ben gevallen en getroffen door een stukje scherf. Dat ging dwars door mijn buik en bleef steken achter in mijn hemdje. Daarbij ben ik stukjes kwijtgeraakt van een darm en van een ruggenwervel. Gelukkig is mijn aorta niet geraakt, anders was ik dood geweest. Ik bloedde heel erg, maar kon opstaan en het laatste stukje naar huis strompelen, waar mijn moeder mij opving. Helpers van het Rode Kruis waren snel aanwezig. Via de dokter kwam ik in het Antonius-ziekenhuis, waar de gangen vol lagen. Er was geen water en geen elektriciteit. Toch hebben ze me kunnen opereren. Ik ben er 2 maanden gebleven; ook later heb ik nog een paar keer lang in het ziekenhuis gelegen. Ik was een kind, heb mij toen niet gerealiseerd dat ik aan de dood ontsnapt was.”

115 namen
De lijst van omgekomen Haaksbergenaren door het oorlogsgeweld telt in totaal 115 namen, waarvan de helft van dit bombardement. Bij de Duitse inval sneuvelden zeven plaatsgenoten als militair. In concentratiekampen stierven 23 Haaksbergenaren, onder wie Han Jordaan, die als geheim agent verraden was. Als represaille voor de werkstaking in april 1943 bij Jordaan werden acht werknemers doodgeschoten. Voortijdig gesprongen projectielen kostten twee personen het leven. Vijf mannen overleefden de arbeidsinzet in Duitsland niet. Op 31 maart 1945 gooiden Engelsen bommen op twee Duitse auto’s die geparkeerd stonden bij een huis in St. Isidorushoeve. Daarbij kwamen zeven Haaksbergenaren om, onder wie Gerharda Wilders-Meyerink met haar vier kinderen. Op de dag van de bevrijding en in de dagen daarna overleden door incidenten nog enkele Haaksbergenaren.
Meer informatie over bombardement in Canon van Haaksbergen

Adres
Markt 9, Haaksbergen.
Op website 4 en 5 mei wordt verwezen naar Markt 10.

Locatie
De gedenksteen is aangebracht in de steunbeer van de St.-Pancratiuskerk te Haaksbergen.

Herdachte personen
Allen die onderdrukt zijn geweest door het nationaalsocialisme en daarvan bevrijd zijn.

Soort
De bevrijdingssteen is uitgevoerd in witte natuursteen.

Meer informatie
4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

HET MONUMENT

Vorm en materiaal
De bevrijdingssteen in Haaksbergen is uitgevoerd in witte natuursteen.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:
‘LIBERATIO
A VI TEUTONICA
AD MCMXLV.I.IV.’
De vertaling van deze Latijnse tekst luidt:
‘Bevrijdt van de Duitsers anno 1945-1-4.’

De geschiedenis
De bevrijdingssteen in Haaksbergen herinnert aan de bevrijding door de geallieerden.

Oprichting
Op 1 april 1945 werd een steen uit de steunbeer van de St.-Pancratiuskerk door een Engelse tank beschadigd. Pastoor Elberssen heeft hier de gedenksteen laten plaatsen.

Adres
Ruisschenborgh 1, Haaksbergen

Locatie
Het monument is geplaatst bij de synagoge aan de Ruisschenborgh te Haaksbergen.

Herdachte personen
Alle joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn omgebracht. Betsie Frankenhuis was het jongste joodse slachtoffer in Haaksbergen.

Soort
Beeld/Sculptuur

Ontwerper
Bert Nijenhuis

Onthulling
1996

Meer informatie
4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

HET MONUMENT

Vorm en materiaal
Het ‘Joods monument’ in Haaksbergen is een bronzen beeld van het joodse meisje Betsie Frankenhuis. Het beeld is geplaatst op een voetstuk, met op de voorzijde een bronzen gedenkplaat.

Tekst
De tekst op de plaat luidt:
‘ALS EEN HERFSTBLAD BEN JE WEGGERUKT,
KWETSBAAR, WEERLOOS OVERGELEVERD
AAN DE STORM VAN VERNIETIGING.
DE LENTEBLOEI IS AAN JE VOORBIJGEGAAN. (MAURICE JOLY).’

Digitaal Joods Monument
Het joodse oorlogsslachtoffer dat met dit gedenkteken herdacht wordt, is tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland’. Hierin vindt u meer informatie over deze persoon met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.
Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op de persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

De geschiedenis
Het ‘Joods monument’ in Haaksbergen is opgericht ter nagedachtenis aan alle joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn omgebracht. Betsie Frankenhuis (1933-1942) was een van de slachtoffers.
Betsie Frankenhuis was het jongste joodse slachtoffer van Haaksbergen. Voor de lagere school waar zij als kind heeft gezeten was een standbeeldje geplaatst. Het is verplaatst naast de synagoge. Het beeldje toont Betsie als de jonge meisje dat blij naar huis loopt. Een tweede vrouwfiguur stelt Betsie voor die op haar oude dag haar kleinkinderen staat op te wachten. Dat laatste heeft nooit kunnen gebeuren.

Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van de Stichting B’rit Shalom (Verbond van Vrede).

Onthulling
Het monument is onthuld in 1996. De gemeente Haaksbergen draagt zorg voor het onderhoud.

Adres
Enschedesestraat, Hooge Weide, Haaksbergen

Locatie
De oorlogsgraven maken deel uit van het R.K. begraafplaats, gelegen aan de Enschedesestraat te Haaksbergen.

Herdachte personen
Tweeëntwintig burgerslachtoffers.

Soort
Begraafplaats/Graf met op elk graf een liggende, identieke zerk van zwarte natuursteen.

Meer informatie
4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

HET MONUMENT

Vorm en materiaal
De Nederlandse oorlogsgraven in Haaksbergen herbergen het stoffelijke overschot van 22 burgerslachtoffers. Op elk graf is een liggende, identieke zerk van zwarte natuursteen geplaatst. Links aan de voorzijde bevindt zich een liggende gedenksteen van zwarte natuursteen, waarop een wit kruis is aangebracht. Achter de graven staat in het midden een kruis van witte natuursteen. Het geheel is omgeven door een heg.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:
‘DE PAROCHIE
AAN HARE
SLACHTOFFERS
VAN HET
OORLOGSGEWELD.’

Symboliek
Het kruis is niet alleen een symbool van het christelijke geloof, maar herinnert tevens aan het offer dat de oorlogsslachtoffers brachten voor een leven in vrijheid.

De geschiedenis
De Nederlandse oorlogsgraven in Haaksbergen herinneren aan de 22 medeburgers die zijn omgekomen tijdens het bombardement op Haaksbergen op zaterdag 24 maart 1945 rond 10.15 uur.

Adres
Blankenburg 21, Haaksbergen

Herdachte personen
Karl Frank, Minna Goldberg-Coblenzer, slachtoffers van het nationaalsocialisme, omdat zij joods waren.

Soort
Messingplaatje op betonnen blok.

Meer informatie over Stolpersteine
stolpersteine.app

Meer informatie over bewoners
joodsmonument.nl – Karl Frank

joodsmonument.nl – Minna Goldberg-Coblenzer

Hier woonden Karl Frank en Minna Goldberg-Coblenzer                                                            Karl met schoonzus Alma Goldberg

Karl Frank is in 1902 in Mengende, Duitsland, geboren en heeft via zijn vader de Nederlandse nationaliteit. In 1924 moet hij in Nederlandse militaire dienst. In 1928 gaat hij terug naar Duitsland, huwt met Elsa Goldberg en wordt in 1929 vader van een zoon: Kurt. Karl is veehandelaar. Als de spanningen in Duitsland te groot worden, verhuurt hij zijn huis en vertrekt in 1938 met vrouw en kind naar Haaksbergen, waar familie woont. Als Nederlander heeft hij geen bijzondere toestemming nodig. Hij gaat hier een partnerschap in de veehandel aan met Jan Molenkamp.
Karl duikt tijdens een razzia in 1941 zes weken onder in Enter en gaat dan weer naar huis. Als er een jaar later een oproep komt meldt hij zich wel voor werkkamp Nunspeet. Waarschijnlijk is hij vervolgens via Westerbork naar Auschwitz gegaan, waar hij eerst te werk werd gesteld. Elsa en Kurt Frank duiken bijtijds onder en overleven de oorlog. Ze gaan later naar Amerika.
Minna Goldberg-Coblenzer, de moeder van Alma Goldberg, werd opgenomen in het St. Antoniusziekenhuis in Haaksbergen. Vandaar is ze via Westerbork op 27 april 1943 op transport gesteld naar Sobibor.
Op 30 april 1943 is zij direct bij aankomst vermoord. Minna is dan 73 jaar oud.

Karl Frank
Mengede, 24 april 1902 – Auschwitz, 28 februari 1943
Bereikte de leeftijd van 40 jaar
Beroep: Landarbeider

Minna Goldberg-Coblenzer
Wehdem, 4 juli 1869 – Sobibor, 30 april 1943
Bereikte de leeftijd van 73 jaar

Adres
Beatrixstraat 73, Haaksbergen

De Stolpersteine zijn tijdelijk weggehaald in verband met werkzaamheden. Deze zullen te zijner tijd weer worden teruggeplaatst.

Herdachte personen
Aron Salomons, Emma Salomons-Frankenhuis, slachtoffers van het nationaalsocialisme, omdat zij joods waren.

Soort
Messingplaatje op betonnen blok.

Meer informatie over Stolpersteine
stolpersteine.app

Meer informatie over bewoners
joodsmonument.nl – Aron Salomons

joodsmonument.nl – Emma Salomons-Frankenhuis

Hier woonden Aron Salomons en zijn vrouw Emma Salomons-Frankenhuis

Emma werd geboren op 30-08-1876 in Oldenzaal. Ze trouwde in 1903 met de uit Neuenhaus afkomstige correspondent Aron Salomons. Ze woonden aan de Hauptstrasse 127 te Neuenhaus. Ze kregen samen vier kinderen. Hun dochter Grietje overleed in 1923 te Neuenhaus. Hun zoon David vertrok in 1924 naar Haaksbergen. Hij was daar kantoorbediende bij de katoenafvalfabriek van S. Frankenhuis en Zn. Eind 1938 kregen Emma en Aron toestemming om als Joodse vluchtelingen naar hun zoon David in Haaksbergen te komen, hier woonden ze op het Zwarteland.
Emma kwam op 9 april 1943 in kamp Vught en op 13 augustus in kamp Westerbork. Ze ging op 24 augustus op transport naar het concentratiekamp Auschwitz, waar ze kort na aankomst werd omgebracht. Haar man werd van het St. Antoniusziekenhuis overgebracht naar een ziekenhuis in Amsterdam, waar hij op 06-07-1943 overleed. Haar dochter Helena was verpleegster en kreeg vrijstelling van transport.

Aron Salomons
Neuenhaus, 9 februari 1869 – Amsterdam, 6 juli 1943
Bereikte de leeftijd van 74 jaar

Emma Salomons-Frankenhuis
Oldenzaal, 30 augustus 1876 – Auschwitz, 27 augustus 1943
Bereikte de leeftijd van 66 jaar

Adres
Blankenburgerstraat 5, Haaksbergen

Herdachte personen
Betsie Frankenhuis, Henriette Frankenhuis, Jacob Frankenhuis – geboren 1928, Jacob Frankenhuis – geboren 1884, Johanna Frankenhuis-Falkenstein, Jonas Jakob Frankenhuis, Julia Henriëtte Frankenhuis, Salomon Jonas Heiman Frankenhuis, Kurt Falkenstein, slachtoffers van het nationaalsocialisme, omdat zij joods waren.

Soort
Messingplaatje op betonnen blok.

Meer informatie over Stolpersteine
stolpersteine.app

Meer informatie over bewoners
joodsmonument.nl – Salomon Jonas Heiman Frankenhuis

joodsmonument.nl – Johanna Frankenhuis-Falkenstein

joodsmonument.nl – Julia Henriëtte Frankenhuis

joodsmonument.nl – Jonas Jakob Frankenhuis

joodsmonument.nl – Henriette Frankenhuis

joodsmonument.nl – Jacob Frankenhuis – geboren 1928

joodsmonument.nl – Jacob Frankenhuis – geboren 1884

joodsmonument.nl – Betsie Frankenhuis

– Kurt Falkenstein

Hier woonden het echtpaar Salomon Jonas Frankenhuis en Johanna Frankenhuis-Falkenstein; kinderen: Julia Henriëtte, Jonas Jacob, Henriëtte, Jacob en Betsie; Jacob Frankenhuis (broer van vader); tracesofwar Falkenstein (neefje)

Salomon Jonas Heiman Frankenhuis was getrouwd met zijn nicht Johanna Falkenstein. Het echtpaar had vijf kinderen, twee zonen, Jonas en Jacob en drie dochters, Julia, Henriëtte (roepnaam Jetje) en Betsie. Het gezin woonde in Haaksbergen, waar Salomon samen met zijn broer Jacob Frankenhuis een slagerij had in de Blankenburgerstraat. In 1927 werd het huis omgebouwd tot (slagers)winkel-woonhuis. Op hetzelfde adres woonde het gezin. Bij hen in huis woonde de broer Jacob Frankenhuis en de moeder van Salomon en Jacob, Jette Frankenhuis-Falkenstein.
Onder de Duitse bezetting werd Salomon Jonas Heiman Frankenhuis tewerkgesteld in kamp Overbroek bij Kesteren, één van de Joodse werkkampen. Op 2 oktober 1942 werd hij naar Westerbork gebracht. Tegelijkertijd werd zijn gezin met twee taxi’s van huis gehaald en naar het station in Enschede gebracht. Vandaar zijn zij de volgende dag naar Westerbork vervoerd.
De kinderen Betsie en Jacob zaten aan het begin van de bezetting op de Openbare Lagere School, de dorpsschool, in Haaksbergen. Vanaf 8 oktober 1941 moesten zij verplicht naar een aparte joodse school in Enschede. Deze was gevestigd in het gebouw van de voormalige Westerschool in de GJ van Heekstraat. Jacob ging naar de joodse ULO.
Naast de synagoge in Haaksbergen is na de oorlog voor de kinderen een beeldje geplaatst met op een plaquette de tekst: ‘Als een herfstblad ben je weggerukt, kwetsbaar, weerloos overgeleverd aan de storm van vernietiging. De lentebloei is aan je voorbijgegaan’.

Woon-/winkelhuis                                   vader                                                      moeder                                    broer van vader

Salomon Jonas Heiman Frankenhuis
Haaksbergen, 12 augustus 1887 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 55 jaar

Johanna Frankenhuis-Falkenstein
Gescher, 31 augustus 1894 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 48 jaar

Julia Henriëtte Frankenhuis
Haaksbergen, 5 november 1923 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 18 jaar

Jonas Jakob Frankenhuis
Haaksbergen, 13 juni 1925 – Auschwitz, 31 januari 1943
Bereikte de leeftijd van 17 jaar

Henriëtte Frankenhuis
Haaksbergen, 12 november 1926 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 15 jaar

Jacob Frankenhuis
Haaksbergen, 21 mei 1928 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 14 jaar

Betsie Frankenhuis
Haaksbergen, 26 april 1933 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 9 jaar

Jacob Frankenhuis
Haaksbergen, 29 juli 1884 – Auschwitz, 12 oktober 1942
Bereikte de leeftijd van 58 jaar
Beroep: Koopman
Broer van Salomon Jonas Heiman Frankenhuis.

Kurt Falkenstein
Stadtlohn, 27 mei 1930 – Amstelveen, 27 februari 2022
Neefje
Overleefde de oorlog door ingrijpen van verzetsvrouw Lida Kempkes.

Adres
Beckummerweg 11, Sint Isidorushoeve

Locatie
Het monument is geplaats bij het gemeenschapshuis “t Meuken’, gelegen aan de Beckummerweg in Sint Isidorushoeve (gemeente Haaksbergen).

Herdachte personen
Acht Hoevenaren die omkwamen door oorlogsgeweld tijdens de bezetting 1940-1945.

Soort
Stenen zuil uit rode baksteen opgetrokken, waarin twee plaquettes van witte natuursteen zijn gemetseld. Het geheel is geplaatst op een cirkelvormig plaveisel.

Meer informatie
4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

HET MONUMENT

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Sint Isidorushoeve (gemeente Haaksbergen) is een uit rode baksteen opgetrokken zuil, waarin twee plaquettes van witte natuursteen zijn gemetseld. Het geheel is geplaatst op een cirkelvormig plaveisel.

Tekst
De tekst op de eerste plaquette luidt:
‘1940 – 1945
ANTOON ONLAND
GREBBEBERG 13-5-1940
G.A.B. WILDERS MEIJERINK
EN HAAR KINDEREN
MARIE FRANS
JOKE FONS
J.B. JANNINK
G.A. KEIZERS
ST ISIDORUSHOEVE 31-3-1945.’

Wijziging
Oorspronkelijk stond het monument op de kruising Goorsestraat / Beckummerweg. Na restauratie is het herplaatst bij het gemeenschapshuis “t Meuken’, die zorg draagt voor het onderhoud.

De geschiedenis
Het oorlogsmonument in Sint Isidorushoeve (gemeente Haaksbergen) is opgericht ter nagedachtenis aan alle inwoners van dit kerkdorp die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.

Adres
Buitengebied Haaksbergen/Enschede

Meer informatie
tracesofwar – Feuerstellung Assinkbos

(V1 startbaan Assinkbos)

Er schijnen in het gebied tussen Haaksbergen en Enschede vier V1 startbanen te zijn geweest. De startbanen zijn voltooid, maar nooit in gebruik geweest, omdat de oorlog inmiddels afgelopen was.

Het betreft de volgende locaties:
1- startbaan in het Assinkbos (toen en nu eigendom van de fam. L. van Heek).
2- startbaan te nabij de Helmerhoek
3- startbaan aan de weg naar Enschede, de huidige Enschedesestraat achter boerderij de Ziepe. Deze boerderij is vinden aan de Enschedesestraat 188. Hier zijn nog diverse resten in de grond aanwezig, o.a. de betonbaan en put voor koelwater. De betonbaan begint direct achter de boerderij en gaat een heel stuk het bos in. Het is ook te bereiken via een bospad vanaf de Molenbeltenweg.
4- startbaan nabij gebied de Rutbeek (nu camping Twente).

De resten van de startbaan in het Assinkbos zijn recent teruggevonden, het was een lange tijd niet zeker of deze baan ooit bestaan heeft. In archieven wordt er over gesproken, maar bewijs was tot op heden nooit gevonden. De resten van de Feuerstelling in het Assinkbos bevinden zich op het landgoed Het Lankheet. Wandelaars mogen het terrein betreden en het wandelpad gaat er langs.
In het Assinkbos zijn funderingen teruggevonden van de lanceerinrichting en een betonweggetje naar een rangeerplaats / opslagplek. De lanceerinrichting is gericht op Antwerpen, en loopt dwars over een wandelpad. Het was bedekt met grond en beplanting en is daarom jarenlang onontdekt gebleven.

Adres
Lankheet/Assinkbos

Locatie
De schuilhut is niet vrij te bezoeken.

Herdachte personen
Ongeveer twintig joodse burgers die op deze plek ondergedoken hebben gezeten.

Soort
Een beuk met daarnaast een metalen Jodenster.

Meer informatie
Boek Kom vanavond met verhalen – Eibergen in oorlogstijd. Deel 1 De Jodenvervolging. Te lezen in bibliotheek Historische Kring Haaksbergen.

Een verhaal dat in herinnering moet blijven

Dit monument is niet zo exclusief door zijn constructie, maar wel door de plek en het verhaal er achter.
Het staat op landgoed het Lankheet, naast het familiegraf van de familie Van Heek. Het is een beuk met daarnaast een metalen Jodenster. Het staat op de plek waar in de oorlog een schuilhut was, waar zich ongeveer 20 joden, waaronder twee gezinnen, hebben verborgen. Helaas zijn ze verraden, en naar Auschwitz afgevoerd. Alleen Van Heek en boswachter Loman die in dienst van Van Heek en de bewoners van boerderij de Oppasser aan de Assinkweg 14 wisten hier van af, wie ze heeft verraden is onbekend.
De boswachter is destijds samen met zijn zoon opgepakt door de Duitsers, ze werden later weer vrijgelaten. Jachtopziener Spikker en zijn vrouw werden ook opgepakt en verhoord nadat een dagboek van Jopie van Lieme wordt gevonden. Na 8 dagen mochten zij weer naar huis, waarna Spikker onderduikt.

Adres
Clingendael 7, Den Haag

Locatie
De gedenkplaat is aangebracht op de gevel van het vroegere koets- en wagenhuis, schuin tegenover het landgoed ‘Clingendael’ te Den Haag. Het landgoed grenst aan Oosterbeek, het Haagsche Bos, het Benoordenhout en het Haagse Duingebied. De hoofdingang bevindt zich aan de Van Alkemadelaan/Wassenaarseweg (gemeente Den Haag).

Herdachte personen
Han Jordaan en Pim Boellaard, verzetsmannen en slachtoffers van de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Soort
Bronzen plaquette

Onthulling
4 mei 1982 door Pim Boellaard.

Meer informatie
4en5mei.nl/oorlogsmonumenten

HET MONUMENT

Vorm en materiaal
Het monument op het landgoed ‘Clingendael’ in Den Haag is een bronzen plaquette.

Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:
‘OP DEZE PLAATS WERDEN OP 14 MEI 1942 VERHOORD:
H.J. JORDAAN, GEDROPT AGENT S.O.E. GEBOREN 09-07-1918
OMGEKOMEN IN K.Z. MAUTHAUSEN OP 03-05-1945
EN
W.A.H.C. BOELLAARD, GEWESTELIJK COMMANDANT O.D. UTRECHT GEBOREN 16-08-1903,
DOOR:
HEINRICH HIMMLER REICHSFUHRER S.S. IN HET BIJZIJN VAN SEYSS-INQUART, RAUTER, SCHUMANN, HARSTER EN WOLFF.’

Wijziging
Het huidige gebouwtje waarop de herinneringsplaquette is aangebracht, is niet hetzelfde als dat waar de ondervraging plaatsvond. Dat werd in 1986 afgebroken en vervangen door een vrije kopie.

Onthulling
De plaquette is onthuld op 4 mei 1982 door Pim Boellaard.

Geschiedenis
Het monument op het landgoed ‘Clingendael’ in Den Haag herinnert aan het verhoor van de verzetsmannen Han Jordaan en Pim Boellaard dat hier buiten op 14 mei 1942 heeft plaatsgevonden. Landgoed ‘Clingendael’ was tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter in beslag genomen.

De advocaat van de Hof van Holland, mr. Vrank Booth, bezat in de 16e eeuw een eenvoudige boerderij op de grens van Den Haag en Wassenaar. In maart 1591 verkocht mr. Booth zijn bezit aan Philips Doubleth, die het terrein heeft omgevormd tot een buitenverblijf. Om het landgoed te vergroten werden aangrenzende gronden aangekocht. De familie Doubleth zou het landgoed ‘Clingendael’ tot 1727 in haar bezit houden. In 1727 werd de buitenplaats verkocht aan de familie Slicher, maar erfgenamen verkochten het al vlug door. Rond 1790 kwam het domein in het bezit van de familie Van Brienen.

Nadat de Tweede Wereldoorlog was uitgebroken, legde rijkscommissaris dr. Arthur Seyss-Inquart in 1940 beslag op het landgoed. Voor hij in de woning trok, liet hij het huis grondig renoveren. De wintertuin aan de rechterzijde van het huis werd verbouwd tot een groot vertrek dat onder meer als eetkamer en concertzaal ging dienen. Het balkon aan de voorzijde, dat over de volle breedte van de gevel liep, werd om veiligheidsredenen gesloopt. Later richtte men een deel van de wijnkelder in als schuilplaats. Toen Seyss-Inquart in juli een kijkje nam op ‘Clingendael’, was hij niet tevreden met de wijze waarop de veranderingen werden uitgevoerd. Zijn vrouw Trude ging vanaf toen de verbouwingen nauwgezet volgen en stelde tevens de huishoudelijke staf samen.

Het buitenverblijf werd bewaakt door leden van de ‘Grüne Polizei’. Als er hoge gasten waren, werd de bewaking overgenomen door de SS. Vrijwel alle kopstukken van het Derde Rijk hebben Nederland aangedaan en zijn daarbij op ‘Clingendael’ ontvangen. Onder hen waren rijksministers Frick, Rust, Rosenberg en Bache, de plaatsvervangend rijksprotector van Bohemen en Moravië, generaal Daluege, diverse ‘Gauleiters’ en vele anderen. In mei 1942 logeerde Reichsführer SS en hoofd van de Duitse politie Heinrich Himmler op ‘Clingendael’. Seyss-Inquart liet Himmler op 14 mei kennismaken met de verzetsmannen Han Jordaan en Pim Boellaard die gevangen zaten in het Scheveningse ‘Oranjehotel’.

Luitenant Hendrik Johan Jordaan (geb. 9 juli 1918, Haaksbergen) was een Engelandvaarder (een Nederlandse geheim agent) die was opgepakt tijdens het zogeheten ‘Englandspiel’; een contraspionagecomplot van de bezetter. Onder de alias Johan Roessingh werd hij op 29 maart 1942 samen met Gosse Ras door de Britse Special Operations Executive (SOE) bij Holten gedropt. Zijn opdracht was om te saboteren. Ras werd op 1 mei gearresteerd, Jordaan op 3 mei. Jordaan kwam op 3 mei 1945 om het leven in het Oostenrijkse concentratiekamp Mauthausen.

Willem Anton Hendrik Cornelius Boellaard (geb. 16 augustus 1903, Delft) was een Nederlandse ondernemer, militair, politicus en verzetsman. In 1939 werd hij als reserve-kapitein bij de artillerie gemobiliseerd. Na de Nederlandse capitulatie werd Boellaard gewestelijk commandant van de Ordedienst (OD) in de regio Utrecht. Dit was een verzetsorganisatie van reserveofficieren van het Nederlandse leger. In mei 1942 werd Boellaard door de bezetter gearresteerd. Via het Kamp Amersfoort kwam hij terecht in het concentratiekamp Natzweiler-Struthof. Toen de geallieerden in september 1944 oprukten werd Boellaard overgebracht naar het concentratiekamp Dachau. Pim Boelaard heeft de oorlog overleefd.

Begin 1943 werd ‘Clingendael’ met het oog op een mogelijke geallieerde invasie extra beveiligd door middel van bunkers, tankversperringen en grachten, zodat de ‘Vesting Clingendael’ ontstond. Het historische landhuis ‘Reigersbergen’ moest ten behoeve van een ruimer schootsveld op last van de bezetter worden gesloopt. Toen op ‘Clingendael’ de grond onder zijn voeten te heet werd, verbleef Seyss-Inquart geregeld op kasteel ‘Twickel’ in het Overijsselse Delden.

Op 5 mei 1945 was huize ‘Clingendael’ ’s middags in rook gehuld. De Nederlandse rentmeester had alle nog resterende leden van de Duitse hofhouding bevel gegeven zich terug te trekken in de kamers op de bovenste verdieping. De vertrekken die Seyss-Inquart had bewoond, werden onderzocht en alle papieren en boeken werden naar buiten gesleept en op het grasveld verbrand. Eén uniek document ontsnapte aan de vlammen: het gastenboek van ‘Clingedael’. Na de bevrijding kwam het boek in handen van de chef-staf van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten en latere Wassenaarse wethouder, mr. dr. J. Hazenberg.

In 1954 werd de gemeente Den Haag eigenaar van landgoed ‘Clingendael’. Een tijd lang bleef het huis nog bewoond door de weduwe van de laatste eigenaar, Henriëtte Elisabeth baronesse Michiels van Verduynen-Jochems. Na haar overlijden in 1968, trachtte de gemeente Den Haag een geschikte bewoner voor het Huis ‘Clingendael’ te vinden. Mede door een grote subsidie van het toenmalige ministerie van C.R.M. kon het gebouw worden gerestaureerd en aangepast aan de nieuwe bewoner. Dit werd het Nederlands Instituut voor Vredesvraagstukken.

Geschiedenis
Lida Kempkes stond in Haaksbergen bekend om haar goede werk in de Tweede Wereldoorlog. Wie was deze opmerkelijke vrouw? Om haar niet te vergeten het volgende verhaal.
Op 3 april 1907 werd Lida Smits geboren in Enschede aan de Brinkstraat. Op 30 januari 1930 trouwt zij met horlogemaker Bertus Kempkes uit Winschoten. In 1933 huren ze het pand aan de Blankenburgerstraat 10 in Haaksbergen en beginnen hier een juwelierszaak. Ze krijgen drie kinderen, Karel (1936), Lidy (1939) en Peter (1946).

Haaksbergse synagoge en Thorarollen in de Tweede Wereldoorlog
Bertus Kempkes had de sleutels van de Haaksbergse synagoge. Hij heeft de Thorarollen en het zilveren vaatwerk in veiligheid gebracht en bij hem op zolder verstopt.

Synagoge Haaksbergen                                          Thorarollen synagoge Haaksbergen

Verzetswerk
Lida Kempkes bleek een dappere en onverschrokken verzetsstrijder. “Niet kletsen, maar je van de domme houden”, blufte zij zich overal doorheen. Ze hielp joodse mensen met gevaar voor eigen leven aan onderduikadressen, kleding, geld en voedselbonnen en bracht zo velen in veiligheid op verschillende plekken in ons land. Bertus wist aanvankelijk niets van deze activiteiten.
Hieronder volgen een aantal gebeurtenissen, die getuigen van haar onverschrokkenheid, doorzettingsvermogen en moed.

Hulp aan Joden
Zo had zij in haar gezin een twee maanden oude baby van joodse ouders opgenomen. De haren van deze Sally de Vries werden regelmatig gebleekt, zodat hij kon doorgaan voor een jonger broertje van de kinderen Kempkes. Na de oorlog ging hij terug naar zijn ouders in Neede.

Kinderen Salomon Frankenhuis                                                                                                              Max Frankenhuis

De familie Kempkes woonde tegenover de joodse slager Salomon Frankenhuis en zijn gezin. De ouders Kempkes waarschuwden Salomon keer op keer om niet naar een werkkamp te gaan, maar onder te duiken met zijn gezin. De slager kon of wilde dit toen niet. In de zomer van 1942 zit Salomon in kamp Overbroek, later in Westerbork, denkend dat zijn gezin veilig is. Maar op vrijdagavond 2 oktober 1942 moet de rest van het gezin mee naar Enschede, inclusief hun twaalfjarige neefje Kurt Falkenstein, eerder al gevlucht uit het Duitse Stadtlohn. Lida Kempkes komt echter tussenbeide en zegt kordaat dat deze jongen niet op de lijst staat! Kurt duikt direct bij Kempkes onder. Na verloop van tijd waarschuwt politieagent Lucas Lida dat Kurt is gezien door iemand. Hierop brengt zij hem in de nacht achterop de fiets naar Damsholte bij Lemelerveld. Kurt overleeft de onderduik en de Tweede Wereldoorlog. (voor een uitgebreid artikel over Kurt zie blz.5682 t/m 5691 in Aold Hoksebarge door Eric Ooink).
Philip en Henriëtte de Vries uit Neede, Else Frank met haar zoon Kurt (13 jr.) en ook Max Frankenhuis (6 jr.) uit Haaksbergen worden door Lida veilig ondergebracht bij haar zus en zwager, Maria en Wilhelm Roeloffzen, in Apeldoorn. Hierdoor moest deze familie van acht nog eens vijf monden extra voeden. Dankzij Lida werd echter nooit honger geleden en bracht zij regelmatig onder meer eten/bonnen, leesvoer en kleding.

Voedselbonnen

Dekmantel
In Haaksbergen wordt over Lida gekletst “dat ze het met de Duitsers doet”. In het huis van Kempkes was een kamer gevorderd voor een Duitse officier. Ze kregen hierdoor een “Bescheinigung” en kon de winkel open blijven. In de keuken kregen Duitse soldaten koffie van Lida. Mensen zagen haar ook buiten in het veld lachen met Duitse soldaten.
Een Oostenrijkse soldaat, gelegerd in OLS Dorp, werkte ook in hun horlogezaak als horlogemaker. Hij waarschuwde via het kerkpad achterom een paar keer voor razzia’s en heeft hiermee levens gered. In de achterkamer en boven zaten onderduikers.

Haaksbergse Ondergrondse en de centrale rol van Lida
Tot de taak van deze groep behoorde o.a. het distribueren van bonkaarten, het regelen van valse persoonsbewijzen, registratie van militaire activiteiten, hulp aan geallieerde vliegers, Joden, vluchtelingen, onderduikers, training met wapens en zorgen voor wapenvervoer.
Lida was een dominante spil in het netwerk van de Haaksbergse Ondergrondse. Ze heeft aan alles meegedaan: hulp aan joden, betrokken bij de droppings van wapens, meedoen aan de overval op het Huis van Bewaring in Almelo en het verstoppen van verschillende onderduikers (joden, verzetsstrijders en piloten) in haar huis.. Ze hielp met het opvangen en onderbrengen van geallieerde vliegers en het verstrekken van valse persoonsbewijzen. Lida was ook in het bezit van een vals persoonsbewijs (op naam van Liesje Katharina Ubben, geboren op 10 april 1908 in Maastricht).

Wapens, munitie en schietoefeningen
De wapen- en munitievoorziening werd voornamelijk vanuit Enschede verzorgd. Ook Lida trapte vele kilometers op een oude fiets met het gevaarlijke transport hiervan. Ze gaf les aan leden van de B.S. wat betreft het hanteren van automatische wapens (stenguns). Zij kon een wapen sneller uit elkaar halen en weer in elkaar zetten dan wie ook! In de Twentse Kabelfabriek werden accu’s opgeladen voor de geheime zenders en in de kelder werd geoefend met stenguns, net als in de kelder van de Coöperatieve Zuivelfabriek Haaksbergen.
Lida bracht met haar man Bertus wapens en munitie weg op een boerenkar naar Enschede. Het geheel was ingepakt in een zeil en afgedekt met een flinke lading mest. Net buiten Haaksbergen werden ze aangehouden door twee Duitse soldaten. Die vroegen een lift richting Enschede. Tot verbazing van Bertus gaf Lida meteen toestemming. De soldaten legden zelf een zeil over de mest en reden mee tot Usselo.

Overval op het Huis van Bewaring in Almelo
Lida Kempkes regelt via tandarts de Groot een auto. Ze rijdt met de Haaksbergse broers Theo en Herman Wildenborg naar Almelo naar het Huis van Bewaring. De Almelose Knokploeg bevrijdt daar op 22 maart 1944 de verzetsstrijders Piet van Dijk en Fons Gerard. Piet gaat mee met de Almelose Knokploeg. Fons wordt door Albert Wildenborg in de melkauto van de Haaksbergse Coöperatieve Zuivelfabriek meegenomen. Neef Fons (Fonny) Gerard duikt onder bij Lida. Zij laat hem, verkleed als vrouw (een idee van Lida) met pruik, make up en dameskleding, zeven maanden bij haar wonen. Lida regelt een vals persoonsbewijs voor hem met de naam “mejuffrouw Annie Boot”. Iedereen noemt “haar” consequent “juffrouw Annie”. Later in Hengelo herkent zijn eigen moeder hem eerst niet. De Duitse officier heeft nooit geweten dat er maandenlang enkele meters van hem vandaan een verzetsstrijder verstopt zat.

Huis van bewaring Almelo                                                                                                                   Mejuffrouw Annie Boot

Waardering voor Lida en haar vele activiteiten in de oorlog
Voor haar betoonde moed en al haar verzetswerk weigerde Lida een kruisje. Ze kreeg een Amerikaanse- en een Britse oorkonde, als ook een van het Commando Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Vanuit Israel kreeg ze op 27 oktober 1999 postuum het hoogste eerbetoon in de vorm van de Yad Vashem-onderscheiding (medaille en oorkonde) voor haar hulp aan ondergedoken joden, een onderscheiding voor niet-Joden die tijdens de Holocaust hun leven waagden om Joden te redden. Ook Lida’s zus en zwager, Maria en Wilhelm Roeloffzen, kregen deze onderscheiding. Het initiatief voor Lida kwam van haar zoon Peter.

Britse oorkonde                                                                                                                                                         Yad Vashem oorkonde

Na de oorlog
In Haaksbergen verbiedt Lida meteen na de oorlog het kaalknippen van vrouwen, die met de Duitsers hebben samengewerkt. Regelmatig zei ze: “Je mag geen kwaad met kwaad vergelden!” en “Je mag de kinderen van foute ouders niet veroordelen om wat hun ouders hebben gedaan”!
Na de oorlog was ze verbitterd. “Hebben we dan niets geleerd? Is het allemaal voor niets geweest”? Lida heeft nooit iets aan haar (klein-)kinderen verteld over de oorlog. Er werd niet over gepraat. Ze vond het heel normaal wat ze had gedaan en was blij dat ze niemand had hoeven doodschieten. Ze ergerde zich aan velen die zich op de borst klopten voor hun aandeel in de ondergrondse. “Wij deden het vuile werk, maar zij die de grootste mond hadden, kwamen op de voorgrond te staan”…De oorlog heeft haar veranderd. Ze moet wel traumatische ervaringen hebben gehad, omdat ze ’s avonds voor de deur stond te kijken en alles op slot deed. Het moest altijd veilig zijn… Rond 1960 kunnen ze de winkel kopen.

Overlijden
Bertus overlijdt op 5 augustus 1968. Hij ligt begraven op de begraafplaats aan de Enschedesestraat. De juwelierszaak is in 1969 gesloten.
Op 1 augustus 1984 overlijdt Lida op 77 jarige leeftijd in het ziekenhuis Stadsmaten te Enschede. Ze ligt naast haar man Bertus begraven.

Overlijdensadvertentie Lida                                                                                                                                        Haar graf aan de Enschedesestraat

De synagoge werd gebouwd in 1828 uit sloopmateriaal van de villa de Stoepe uit 1727. Details van die materialen zijn nog steeds te zien, zoals de Bentheimer zandstenen fundering en de kloostermoppen opbouw.
De vensterbanken en een gevelsteen zijn ook mooie details. In de noordmuur is nog een litteken te zien van de in 1908 gesloopte uitbouw die diende als ritueel bad, het ‘mikwe’. In de oorlog is het gebouw nagenoeg ongeschonden gebleven. De Joodse gemeente van Haaksbergen is in die jaren gehalveerd. Het interieur is nog volledig in oude stijl. Het liturgisch meubilair is in eenvoud uitgevoerd. In de Heilige Arke bevinden zich de wetsrollen, die heden nog gebruikt worden door de Liberaal Joodse Gemeente Twente, die er sinds de renovatie van 1982 in huist. Op het gazon naast de synagoge staat het beeld van Betsy Frankenhuis, symbool van de weggevoerde en vermoorde Haaksbergse joden, waarvan zij de jongste was. Tijdens de openstelling krijgt u uitvoerige uitleg over het gebouw en het jodendom.

Algemeen

• Stolpersteine in Oldenzaal ( Stichting Stolpersteine Oldenzaal)
• tracesofwar.nl
• joodsmonument.nl
• 4en5mei.nl
• oorlogsbronnen.nl
• haaksbergennatuurlijk.nl
• archief Anne Frankproject Haaksbergen
• oorlogsgravenstichting.nl/

Herdenkingsmonument (De ster)

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen.
• oorlogsmusea.nl. verwijst nu naar Tracesofwar

De Moeder van het Verzet

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen
• Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3.
• oorlogsmusea.nl.

Stolperstein – Molenstraat 59, Haaksbergen

• Foto Gunter Demnig van Marjon Kok. Gunter Demnig kwam in 2012 eigenhandig de Stolpersteine in Haaksbergen leggen. Ook aan de Molenstraat waar Izak de Witte heeft gewoond.

 Gedenkplaat in de synagoge

• Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Overijssel van H. Hamburger en J.C Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2002). ISBN 90 5294 294 8.

Joods monument – Betsie Frankenhuis

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen.
• Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Overijssel van H. Hamburger en J.C Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2002). ISBN 90 5294 294 8.
• oorlogsmusea.nl.

Geallieerd erehof

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen.
• Commonwealth War Graves Commission.
• oorlogsmusea.nl.
• Tekst: Fedor de Vries.
• Foto’s: Alex Ossel (1, 2), Arjan Vrieze (3, 4, 5).

Nederlandse oorlogsgraven

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen.
• oorlogsmusea.nl.

1. Jordaan & Zonen’s Textielfabrieken

Bronnen

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen.
• oorlogsmusea.nl.

Oorlogsmonument in Sint Isidorushoeve

• Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen;
• oorlogsmusea.nl.

Oorlogsmonument in Buurse

• Heemkundegroep Arfgoed Buurse
• Stichting Belangengemeenschap Buurse
• Info Buurse oorlogsmonument
• Info Buurse herdenkt en staat stil

Schijnvliegveld Witteveen

• Alstätter Familien-Blatt december 2011.
• Tavela Explosievenonderzoek 12-12-2019.
• Boek, van Grasmat tot Fliegerhorst, C. Cornelissen.
• Herinneringen van Jan Berenbroek , Jan ter Heegde en Jan Temmink.

Herdenkingskruis De Broeierd

• De heer A.H. van Aartsen.
• Enschede 1940-1945 van T. Wiegman.
• Oorlogsmonumenten Route (naar aanleiding W.O. II) Hengelo van 3 april-5 mei 1995.

Monument op het landgoed “Clingendael” in Den Haag

• Wassenaar in de Tweede Wereldoorlog van F.R. Hazenberg, A.N.W. Kenens, W.P. van der Krogt, R. van Lit en C.N.J. Neisingh. (Wassenaar, Stichting Wassenaar ’40-’45, 1995). ISBN 90-802362-1-7.
• natuurfilm.com/clingendael.
• Stichting Oud-Wassenaar.
• Wikipedia: Han Jordaan en Pim Boellaard.
• nl/oorlogsmonumenten

Lida Kempkes

• Tekst en samenstelling J.B.A.M. ter Haar, Haaksbergen
• Bronnen
• Peter Kempkes
• Eric Ooink (HKH)
• Archief familie Kempkes van de HKH (HKH 291.018)
• Dorp in de mediene (Rieky Geritz-Koster en Lizelot Karseboom)
• Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken (H.G.M. Schulten en Jacques Penris)
• De grootste bankoverval aller tijden (Frank Krake)
• Aold Hoksebarge (blz.5682 t/m 5691)
• Onder de vliegroute (H.J. Brummelman)
• De Illegalen (Coen Hilberink)
• https://www.maxvandaag.nl/programmas/tv/sporen-van-oorlog/gewapend-verzet/POW_05528463/
• nl: voedselbonnen
• Foto’s:
• Peter Kempkes
• docu-map bij Dorp in de mediene (H. Mensink)
• Archief familie Kempkes HKH 291.018
• J.B.A.M. ter Haar