Zie filmisch verslag door Kees Müller

Fietstocht rond de marke Brammelo/Brammelerbroek

Startpunt café Dwars, Sint Isidorushoeve.
Zaterdag 7 juni
Vanaf 10.00 uur verzamelen, ongeveer 10.30 gaan we fietsen
Geen kosten aan verbonden, deelnemers moeten zichzelf verzorgen.
Deelnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de veiligheid.

Een marke over twee provincies

In de oudheidkamer Twente is in 2015 het Platform Markestenen en markegrenzen in Twente opgericht. Een groep mensen is actief bezig met de markengrenzen en de palen en stenen die deze grenzen markeren.
Ook Haaksbergen is hierbij betrokken en we zijn nu bezig om extra aandacht besteden aan de marken van Haaksbergen. Haaksbergen heeft zes marken, Haaksbergen-Hones, Buurse, Langelo, Brammelo, Holthuizen-Eppenzolder-Stepelo en Boekelo. We doen dit door een fietstocht uit te zetten langs de grenzen van deze marken en de aanwezige markepalen en stenen hierin op te nemen. We zijn begonnen marke Boekelo de kleinste marke van Haaksbergen, niet te verwarren met het dorp Boekelo. Dit jaar fietsen we rond de marke Brammelo en omdat hier ook Brammelerbroek onder viel noemen we deze marke: Brammelo/ Brammelerbroek. De bewoners noemen dit Gelders deel het “Brookn”. Vanuit de middeleeuwen lag het al verdeeld in het drostambt Haaksbergen en de heerlijkheid Borculo.
We denken dan ook dat de marke ouder is dan de deze middeleeuwse verdeling met de toenmalige regionale grenzen.

Het bestaan van de marken heeft alles te maken met de manier waarmee, op de zandgronden in oost-nederland geboerd werd. In de middeleeuwen werd de pacht van een boerenerve gemeten in rogge.
Om de rogge, te verbouwen moesten de zandgronden bemest worden met plaggen en mest. De landbouwgronden bestonden uit de essen en groenlanden, weiden en hooilanden. De rogge kwam van de essen en de groenlanden waren nodig voor de koeien. De boeren bezaten de deze bouwlanden, de marke had het beheer over de gemeenschappelijke woeste gronden, meest heidevelden. Deze koeien waren nodig voor de mest die gemengd werd met de plaggen van de woeste gronden. Dit werd op de essen gebracht en er was veel boerenarbeid nodig was om een goede opbrengst te krijgen. Binnen een marke was het zo geregeld dat ieder erve op deze manier kon boeren en voldoende opbrengst kreeg. De gemeenschappelijke woeste gronden mochten hierom niet teveel uitgeput worden.
Om dit en veel andere zaken te regelen werd er vergaderd, dit waren de “holtings” waarbij de besluiten, “resolutien” opgeschreven werden in de markeboeken.
De holtings werden gehouden op het erve Weeink, dit erf bezat het markerichterschap. De markeboeken van Brammelo zijn helaas zoek geraakt en waarschijnlijk verloren gegaan. Henk Kormelink heeft veel onderzoek gedaan en dit heeft geresulteerd in het boek: De marke Brammelo en Brammelerbroek.
Het boeren ging in deze marke ook om de roggeteelt op de essen, het plaggen op de gemeenschappelijke gronden en het hooien op de hooilanden. Op het Haaksbergse deel lag een grote hoefijzervormige es, verder zuidwaarts een aantal kleinere essen en bij de schipbeek de natte gronden. Een goede verdeling van landbouw en woeste gronden begrensd door de schipbeek, hoewel er ook grond aan de zuidzijde van deze beek door de marke gebruikt werd. De schipbeek kon in het “brookn” voor teveel water zorgen en buiten haar oevers treden.

De grenzen van de marken lagen niet altijd vast, hier was geregeld onenigheid over, er werden dan palen geplaatst of stenen gezet. Het erve Harink is rond zestienhonderd aanwezig bij de holtings van Langelo en ontleend hier rechten aan in de marke Langelo. In een later conflict wordt dan de morspaal geplaats. In oudere stukken vinden we nog het plaatsen van houten palen, deze zijn verloren gegaan.

Markesteen met een eigen verhaal.

Dit jaar volgen we de grens van Brammelo/Brammelerbroek.
Niet alle grensstenen en palen zijn bewaard gebleven maar we komen wel veel verschillende markescheidingen tegen, Bentheimer palen, een houten paal en keien. Een deel van de sheiding wordt gevormd door de schipbeek. We zien het allemaal bij onze fietstocht. Aan één van de grensstenen behoort een volksverhaal, een sage, opgetekend door de plaatselijke historicus Henk Kormelink (Bijgevoegd). De steen is zoek, maar de oorspronkelijke plaats is bekend. We vertellen ook over het herplaatsen van de Morspaal en de nieuwe Kinkelerpaal.

Er komt deskundig uitleg over de plaatsen en de relatie met de marken. De fietstocht zal zo’n 40 km. lang zijn dus we verwachten in de middag rond te zijn. Tot 7 juni.

Nico Spit

Drie marken punt
De verdwenen schaapskudde