Von Heijdenstraat 4 N.H. Kerk (1988)
De fraaie Nederlands Hervormde kerk in Haaksbergen noemen we sinds 2016 de Protestantse kerk. Dit was het gevolg van de fusie tussen de Hervormde Gemeente Haaksbergen-Buurse en de Gereformeerde Kerk, die kerkte in de Maranathakerk aan de Enschedesestraat. De Protestantse Kerk is sinds 1971 een Rijksmonument. De omschrijving in het monumentenregister luidt als volgt: “Kerkgebouw uit 1854 naar ontwerp van de Stadsarchitect van Enschede F. Doorwaart Niermans met invloed van Duitse voorbeelden. Octogen [achthoekig, veelhoek met acht zijden] grondplan en middentorentje. Een van de acht zijden, enigszins naar vorenspringend, voorzien van een klassicistisch omlijste ingangspartij. Orgel van Hoofdwerk en Onderpositief, in 1864 gemaakt door H. Honhof.”
Het godshuis kende op deze locatie aan de Jhr. von Heijdenstraat (toen Oostenstraat) een voorganger uit 1811, maar deze ging verloren bij de grote brand van Haaksbergen in augustus 1851. Wat ging hier aan vooraf?
Reformatie
De oude Pancratiuskerk was als gevolg van de Reformatie sinds 1646 bestemd voor de protestanten (Nederduits Gereformeerde Gemeente Haaksbergen). Tot 1648 werd de roomse godsdienst nog openlijk beoefend, waarna de katholieken min of meer ‘ondergronds’ gingen. In 1740 werd er aan de (Hof)Braak een schuilkerk in gebruik genomen. Deze kerk werd tegen betaling door de overheid gedoogd. De katholieken hebben tot 1810 in de kerk op de Hofbraak gekerkt. In dat jaar, tijdens het Koninkrijk Holland van Lodewijk Napoleon, werd de Pancratiuskerk teruggegeven aan de katholieken. De meerderheid van de bevolking was in 1810 immers katholiek. Voor de protestanten zat er niets anders op dan een nieuwe kerk te bouwen.
Grote brand
In 1811 werd op de huidige plek aan de toenmalige Oostenstraat voor de protestantse gemeenschap van Haaksbergen een kerk gebouwd. Deze werd op 6 januari 1811 in gebruik genomen. De bouwkosten bedroegen 26.000 gulden. Hiervan betaalde de koning van Holland (Lodewijk Napoleon) 5000 gulden. In augustus 1851 legde een grote brand een groot deel van de Oostenstraat inclusief de kerk, in de as. De kerk bleek niet verzekerd, maar er kwam hulp van alle kanten.
Bouw huidige kerk
Het huidige kerkgebouw, een zogenaamde waterstaatskerk, is gebouwd in de jaren 1853-1854. De architect is Gerrit Doorwaard Niermans, stadsarchitect in Enschede. De kerk werd 1 januari 1855 in gebruik genomen, maar mogelijk zelfs al iets eerder. De bouwkosten bedroegen 22.000 gulden. Boven de hoofdingang van het nieuwe kerkgebouw kwam een Bijbeltekst te staan: “Want niemand kan een ander fondament leggen dan het hetgeen gelegd is, hetwelk is Jezus Christus”. De eerste bijna 100 jaar van het bestaan van deze kerk kende de toren geen klokken. De huidige twee luidklokken dateren uit 1950. Tot die tijd functioneerden de gemeentelijke klokken van de Pancratiustoren ook voor de Hervormde Kerk.
MIP
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, werd in Haaksbergen in de periode 1987-1988 door Het Oversticht uitgevoerd. Het doel van het project was om waardevolle objecten uit de periode van de zogenaamde jongere bouwkunst en stedebouw (1850-1940) te inventariseren. Het ging hierbij om boerderijen, woningen, kerken en andere kleine of grote bouwwerken van de jongere bouwkunst. Ook vergeten objecten uit de periode daarvoor, zoals grensstenen en boerderijen werden nu alsnog meegenomen. Er werden zo’n 300 objecten gefotografeerd en beschreven. Uiteindelijk werd hieruit een selectie gemaakt voor de gemeentelijke monumentenlijst, die uiteindelijk in 1996 werd vastgesteld. De foto’s van de gemeente Haaksbergen zijn in twee verzamelingen bewaard gebleven:
1) Het Oversticht in Zwolle. De HKH heeft afdrukken van deze zwart-wit foto’s in de collectie.
2) Gemeente Haaksbergen. Betreft kleurendia’s. Deze zijn tegenwoordig bij de HKH ondergebracht.
Von Heijdenstraat 4 N.H. Kerk (1988)
De fraaie Nederlands Hervormde kerk in Haaksbergen noemen we sinds 2016 de Protestantse kerk. Dit was het gevolg van de fusie tussen de Hervormde Gemeente Haaksbergen-Buurse en de Gereformeerde Kerk, die kerkte in de Maranathakerk aan de Enschedesestraat. De Protestantse Kerk is sinds 1971 een Rijksmonument. De omschrijving in het monumentenregister luidt als volgt: “Kerkgebouw uit 1854 naar ontwerp van de Stadsarchitect van Enschede F. Doorwaart Niermans met invloed van Duitse voorbeelden. Octogen [achthoekig, veelhoek met acht zijden] grondplan en middentorentje. Een van de acht zijden, enigszins naar vorenspringend, voorzien van een klassicistisch omlijste ingangspartij. Orgel van Hoofdwerk en Onderpositief, in 1864 gemaakt door H. Honhof.”
Het godshuis kende op deze locatie aan de Jhr. von Heijdenstraat (toen Oostenstraat) een voorganger uit 1811, maar deze ging verloren bij de grote brand van Haaksbergen in augustus 1851. Wat ging hier aan vooraf?
Reformatie
De oude Pancratiuskerk was als gevolg van de Reformatie sinds 1646 bestemd voor de protestanten (Nederduits Gereformeerde Gemeente Haaksbergen). Tot 1648 werd de roomse godsdienst nog openlijk beoefend, waarna de katholieken min of meer ‘ondergronds’ gingen. In 1740 werd er aan de (Hof)Braak een schuilkerk in gebruik genomen. Deze kerk werd tegen betaling door de overheid gedoogd. De katholieken hebben tot 1810 in de kerk op de Hofbraak gekerkt. In dat jaar, tijdens het Koninkrijk Holland van Lodewijk Napoleon, werd de Pancratiuskerk teruggegeven aan de katholieken. De meerderheid van de bevolking was in 1810 immers katholiek. Voor de protestanten zat er niets anders op dan een nieuwe kerk te bouwen.
Grote brand
In 1811 werd op de huidige plek aan de toenmalige Oostenstraat voor de protestantse gemeenschap van Haaksbergen een kerk gebouwd. Deze werd op 6 januari 1811 in gebruik genomen. De bouwkosten bedroegen 26.000 gulden. Hiervan betaalde de koning van Holland (Lodewijk Napoleon) 5000 gulden. In augustus 1851 legde een grote brand een groot deel van de Oostenstraat inclusief de kerk, in de as. De kerk bleek niet verzekerd, maar er kwam hulp van alle kanten.
Bouw huidige kerk
Het huidige kerkgebouw, een zogenaamde waterstaatskerk, is gebouwd in de jaren 1853-1854. De architect is Gerrit Doorwaard Niermans, stadsarchitect in Enschede. De kerk werd 1 januari 1855 in gebruik genomen, maar mogelijk zelfs al iets eerder. De bouwkosten bedroegen 22.000 gulden. Boven de hoofdingang van het nieuwe kerkgebouw kwam een Bijbeltekst te staan: “Want niemand kan een ander fondament leggen dan het hetgeen gelegd is, hetwelk is Jezus Christus”. De eerste bijna 100 jaar van het bestaan van deze kerk kende de toren geen klokken. De huidige twee luidklokken dateren uit 1950. Tot die tijd functioneerden de gemeentelijke klokken van de Pancratiustoren ook voor de Hervormde Kerk.
MIP
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, werd in Haaksbergen in de periode 1987-1988 door Het Oversticht uitgevoerd. Het doel van het project was om waardevolle objecten uit de periode van de zogenaamde jongere bouwkunst en stedebouw (1850-1940) te inventariseren. Het ging hierbij om boerderijen, woningen, kerken en andere kleine of grote bouwwerken van de jongere bouwkunst. Ook vergeten objecten uit de periode daarvoor, zoals grensstenen en boerderijen werden nu alsnog meegenomen. Er werden zo’n 300 objecten gefotografeerd en beschreven. Uiteindelijk werd hieruit een selectie gemaakt voor de gemeentelijke monumentenlijst, die uiteindelijk in 1996 werd vastgesteld. De foto’s van de gemeente Haaksbergen zijn in twee verzamelingen bewaard gebleven:
1) Het Oversticht in Zwolle. De HKH heeft afdrukken van deze zwart-wit foto’s in de collectie.
2) Gemeente Haaksbergen. Betreft kleurendia’s. Deze zijn tegenwoordig bij de HKH ondergebracht.