Het statige herenhuis Markt 12 is al ruim 20 jaar geen pastorie meer. Het werd in 1875 als Hervormde pastorie gebouwd en zou ruim 130 jaar de woning zijn voor de dominee en zijn gezin. In 1997 werd het fraaie pand een Rijksmonument. De monumentenbeschrijving is als volgt: “Pand van twee bouwlagen op vierkante plattegrond onder een afgeknot schilddak dat met grijze Hollandse pannen is gedekt. Het koetshuis tegen de rechter zijgevel heeft een met grijze Hollandse pannen gedekt zadeldak. De symmetrische vijf traveeën brede voorgevel van de pastorie heeft een gepleisterde hoge plint met waterlijst, hoeklisenen en fries. In de achtergevel een centrale deur met rechts daarvan een groot venster. Het interieur is gemoderniseerd. In de linker zijgevel van het koetshuis drie kleine vensters onder keperbogen. De Pastorie is van cultuur-, architectuurhistorisch en stedebouwkundig belang.”

Oude pastorie en de duuvelskolk
Op hetzelfde perceel, waar nu de inmiddels voormalige pastorie staat, stond reeds honderden jaren de pastorie van Haaksbergen, maar deze stond achter het huidige pand. Tot circa 1640 woonden hier de (r.-k.) pastoors en daarna de dominees van Haaksbergen.
Tijdens de ambtsperiode van dominee Berghege, die in 1855 begon, was de pastorie zeer bouwvallig geworden. In 1872 besloot men een nieuwe pastorie te bouwen, die voor de bestaande zou verrijzen. Dominee Berghege wilde niet hebben dat de nieuwe op dezelfde plaats zou komen, omdat het daar ’s nachts volgens hem te onrustig was. Volgens de overlevering zou de ziel van Christophorus (Christoffel) Broekhuizen daar nog rondspoken. Door zijn dubbelrol van katholiek pastoor en hervormd dominee in de tijd van de Reformatie zou hij geen rust meer hebben kunnen vinden in zijn graf. Daarom werd zijn ziel door de duivel verbannen naar het zogenaamde Niekeskölksken in de tuin van de pastorie. Broekhuizens ziel moest ’s nachts deze duuvelskolk leegscheppen, waarbij hij aan het spoken sloeg. De nieuwe pastorie is daarom meer naar voren gebouwd, waarna de spookverschijning niet meer is waargenomen.

Nieuwe pastorie 1875
Als voorbeeld voor de nieuwbouw werd de pastorie te Rekken gekozen en als architect werd aangezocht G.J. Doorwaard Niermans uit Enschede. Op 14 oktober 1875 werd de pastorie opgeleverd, de bouwkosten hadden circa f.10.000,- bedragen.
Tussen 1875 en 1988 werd de pastorie bewoond door:
-Ds. Berghege tot 1889
-Ds. Reijerkerk 1889-1898
-Ds. Hille Ris Lamberts 1899-1907
-Ds. Van Krieken 1907-1946
-Ds. Cadée 1946-1955
-Ds. Hartman 1955-1968
-Ds. Mulder 1968-1972
-Ds. Van Deursen 1973-1990
De laatste dominee die in de pastorie woonde was Jan Kremer, die de pastorie in 1995 betrok en in 2003 naar elders verhuisde. Omdat dominees in de huidige tijd liever in een modern huis willen wonen is uiteindelijk besloten om het pand te koop te zetten met behoud van de ondergrond, dus in erfpacht. De nieuwe eigenaar werd woningcorporatie Domijn. Met de overdracht kwam een eind aan een periode van 130 jaar waarin dit grote herenhuis het domein was van de dominee en zijn gezin. Na een grondige restauratie werd het pand in 2007 door Domijn in gebruik genomen als kantoor. In 2020 verhuisde Domijn het kantoor naar de Noaberpoort in het gemeentehuis. Uiteindelijk kwam de voormalige pastorie met aangebouwd koetshuis in mei 2022 weer te koop te staan. Het werd in 2023 verkocht aan de huidige eigenaar, die het laat verbouwen tot 3 luxe appartementen.

MIP-fotoserie
Het Monumenten Inventarisatie Project