Foto van de week 22 -28 november 2021

ANSICHTEN afl. 156 Haaksbergen, Molenstraat

Deze foto dateert uit ongeveer 1905 en werd in 1909, voorzien van een postzegel van 1 cent, door ene Leferink gepost voor “Mej. H. Smit” in Tubbergen. Het plaatje is geschoten vanuit de Molenstraat met zicht op de panden aan de westkant van het marktplein. In het midden de r.-k. pastorie uit 1887 (nu restaurant Sirtaki), een fraaie creatie van de architect Ter Riele uit de koekstad Deventer.

Molenstraat/Markt 18 en 19
De eerste twee panden links, inmiddels ruim 80 jaar Markt 18 en 19, waren toen nog geadresseerd aan de Molenstraat. Het linker is het winkel-/woonhuis van smid Ten Asbroek, waar in 1974 al het kantoor van de Amro-bank was gevestigd. Op de plaats van het rechter pand staat nu het ‘pand Konings’. Halverwege juni stond de huidige bebouwing op deze plek negatief in het nieuws, veroorzaakt door een brand, die op dat moment zorgde voor nachtleven. Momenteel ontsieren de restanten, die voorzien zijn van bouwhekken, het aanzicht van de Markt. Maar ja, “het is nich aans. Het mut eerst slecht wöddn veurdat better wodt”. Kijk naar het nu voormalige Hema-pand. Na 30 jaar kun je zeggen: “het is (uiteindelijk) goed gekomen”. Een recent digitaal krantenbericht van de TCTubantia (24 juli) laat weten dat het huidige ‘Gat in de Markt’ na de zomervakantie nog groter wordt, omdat de restanten van beide panden direct na de bouwvak worden gesloopt. Een filmpje laat zien dat het uiteindelijk ook hier goed zal komen. Mogelijk kunnen enkele historische namen, die bij deze plek horen, in de nieuwbouw worden toegepast. Enkele suggesties: de Engel (Markt 18), het Witte Kruis (Markt 19), Beernink-Smid (Markt 16-17), de Scheerbaas (nr. 18), de Tapperij of Smederij (nrs. 18 en 19) en ’n Knoop (nr. 19). Wat is er mis met café de Engel? Hopelijk geven al deze oude namen inspiratie.

De Engel/pand Ten Asbroek (Scheerbaas-smid)
Het pand links met de mooie naam ‘De Engel’, behoorde aan smid Ten Asbroek. In 1830 woonde hier het gezin van de zadelmaker Gerrit He(e)mink (’n Peter). Tussen 1840 en 1850 is deze familie vertrokken en werd deze plek het woonoord van de familie Ten Asbroek, afkomstig uit de Wildeboerswoning aan de Eibergseweg. Gradus Willem ten Asbroek (1807-1879) huwde in 1836 met Johanna Havink (1813-1880) uit Brammelerbroek (Rietmolen). Gradus was wever en landbouw van beroep en begon hier met zijn vrouw tevens een tapperij, waar voorbijgangers een snelle borrel konden nuttigen. De buren aan de linkerkant (kant Eibergsestraat) hadden immers ook een tapperij, maar het zou kunnen dat Ten Asbroek deze ‘onderneming’ had overgenomen van zijn noabers, de familie Ooink. Mijn voorouders runden in het naaststaande pand een smederij. De neveninkomsten kwamen uit het kleine landbouwbedrijf en de tapperij van mijn oud-moeder Grietje Ooink-Ottink, die in 1859 is overleden. De volgende generatie Ooink, die van mijn betovergrootouders, runden al geen tapperij meer. In 1851 was Haaksbergen getroffen door een grote brand, die met name de Oostenstraat verwoestte. De familie Ooink was toen nog één van de drie leveranciers van drank geweest die diende om de dorst van de spuitgasten te lessen. Buurman Ten Asbroek had als bijnaam ‘Scheerbaas’. Normaal is dat de betekenis van het beroep barbier. Ten Asbroeks vader Gerrit ten Asbroek was echter kleermaker in de Wildeboerswoning. Een kleermaker is in de streektaal een snieder of schreur. Mogelijk had Ten Asbroek nog een bijbaantje als scheerbaas; je krijgt zo’n bijnaam immers niet voor niets. De zoon van het echtpaar Ten Asbroek-Havink begon in het pand aan de Molenstraat een smederij. De overlevering vertelt dat deze Wilhelmus Remaclus (Willem) ten Asbroek (1847-1919) het beroep had geleerd bij zijn buurman Jannes Ooink, die meerdere jonge smeden heeft opgeleid (Ten Hoopen, Wildenborg, Ten Brinke). Toen Ooink omstreeks 1894 op leeftijd was gekomen en het smidsvuur definitief doofde nam Ten Asbroek het gereedschap over. W.R. ten Asbroek was in 1880 gehuwd met de schoenmakersdochter Hendrika ter Rahé. Zij kregen negen kinderen. Willem ten Asbroek was eveneens raadslid van Haaksbergen en lid van het r.-k.-armbestuur. Twee zonen namen de zaak van de ouders over. In 1920 werd er een smederij/constructiewerkplaats aan de Werfheegde gebouwd. De firma Ten Asbroek had aan de Molenstraat een zaak/winkel in ijzerwaren, rijwielen, naaimachines, landbouwwerktuigen en oliën en vetten. Daarnaast stond er een benzinepomp voor de deur! Het was de kleinzoon van Willem, Wim ten Asbroek, die de zaak omstreeks 1970 sloot.

Het Witte Kruis/Markt 18 (nu pand Konings)
We zien een mevrouw die bezig is de gemeentelijke straat voor haar pand een beurt te geven. Dit is Knoop-Diekske. Zij zal gedacht hebben: “vele handen maken licht werk” en daarmee geeft zij ook in 2021 nog altijd het goede voorbeeld. Bij de bijnaam Knoop moest ik meteen denken aan de familie Wolferink, maar in die jaren woonde er geen Wolferink op deze plek aan de Markt. Het pand was sinds 1898 eigendom van schoenmaker Gerrit Jan Heusinkveld, die in 1850 in Varsseveld was geboren. Heusinkveld huwde in 1877 in Haaksbergen met Bartha Hendrika van Lochem (1844-1918) uit de Oostenstraat. Het echtpaar woonde op verschillende adressen in het dorp en kwam na de aankoop rond 1899 aan de Markt wonen. Bartha Hendrika had als roepnaam Dika of Diekske. Het huis had door vroegere bewoners de naam ‘’n Knoop’ gekregen, vandaar dat Diekske hier Knoop-Diekske werd genoemd en zij is de vrouw die op de foto zo hard aan het werk is. En toch is er ook een link met de familie Wolferink. Bij de Volkstelling van 1830 woonde hier het gezin van de knoopmaker Antink. De dochter des huizes, Gerharda (Grada) Antink, huwde in 1828 met Jan Wolferink uit Langelo en zij nam de woning van haar ouders over. Jan Wolferink was wever van beroep. Doordat zijn schoonvader knopenmaker was kregen de nazaten van Jan Wolferink in Haaksbergen de bijnaam ’n Knoop, een bijnaam die ook een tijdlang aan het pand bleef hangen. Omsteeks 1850 werd de woning verkocht aan de blauwverver en winkelier Antoni Schartman. De familie Schartman bleef tot 1899 de bewoner van dit pand. In 1898 verkocht Wilhelmus Antonius Schartman, de zoon van Antoni, het winkel/woonhuis aan schoenmaker Heusinkveld. Deze liet in 1899 eerst een nieuw pand bouwen en het resultaat hiervan zien we op de foto. Heusinkveld betrok het nieuwbouwpand samen met zijn vrouw Dika of Diekske, die hierna dus de bijnaam Knoop-Diekske kreeg. De Heusinkvelds hadden geen kinderen. Inwonend waren neef Gerhardus Theodorus Heusinkveld (1878), die in 1902 naar de gemeente Wisch vertrok en de schoenmakersknecht Gerhard Anton Bruggink (1878), die in 1900 naar Eibergen ging.

In 1910 verkocht Heusinkveld zijn winkel/woonhuis aan de schoenmaker Joannes Gerardus Antonius (Gerard) Konings uit Winterswijk (1880-1937). Heusinkveld was naar elders in het dorp gegaan en vertrok na het overlijden van Diekske in 1918 naar zijn geboortedorp Varsseveld, waar hij hertrouwde.
Konings was op jonge leeftijd naar Haaksbergen gekomen en was schoenmakersknecht bij Hendrik Jan Leussink in de Blankenburgerstraat. Leussink was een zwager van Konings zuster Marie. Gerard startte in 1911 aan de Markt zijn eigen schoenmakersbedrijf. Hij was een broer van schilder/drogist Konings aan de Spoorstraat en van Marie Leussink-Konings (kruidenier). Gerard Konings, die bijna 50 jaar lid was het Pancratiuskoor, overleed ongehuwd in 1937. De schoenenzaak werd overgenomen door zijn neef Anton Konings (1913-1986) uit Winterswijk en dat was het begin van drie generaties Konings op deze plek. In 2015 viel de deur van de schoenenwinkel definitief in het slot.

De panden rechts van de pastorie
Rechts van de pastorie zijn vier panden te zien. Dit zijn van links naar rechts:
- De Krone. In de 19e eeuw was dit pand eigendom van de familie Wiedenbroek en later de familie Ten Winkel-Wiedenbroek. Johannes ten Winkel was behalve onderwijzer ook tingieter. Na het overlijden van dit kinderloze echtpaar werd de Pancratiusparochie omstreeks 1894 eigenaar. Aanvankelijk werd de woning verhuurd aan onderwijzers en ik vermoed dat die situatie ook zo was toen deze foto is genomen. Korte tijd later kreeg het pand de functie van catechismuslokaal en huishoudschool. Nu is hier Grand Café Centraal gevestigd.
-De Zwaan. Hier woonde in de 19e eeuw de notarisfamilie Jordaan. Het pand was later eigendom van dokter Prins, die de woning verhuurde. Voor de bouw van het ziekenhuis aan de De Braak in 1913 woonden hier de eerste zusters, die afkomstig waren uit Amersfoort (zusters van St. Joseph of ook wel de zusters van Amersfoort).
-het derde pand kende voor 1900 nog een fraaie klokgevel. Het was na 1891 eigendom geworden van de familie Klaassen. De huisschilder Klaassen begon hier in 1891 een café. In 1917 liet hij het café over aan zijn zetbaas Johan Wolsink. Een brand legde het pand in 1923 in de as. In 1921 was het oude pand al eigendom geworden van de Vereniging van Vrijzinnig Protestanten (de VVP). De VVP liet in 1924 een nieuw horecapand (verenigingsgebouw) met toneelzaal bouwen, het begin van het latere Hotel Centraal dat kon worden uitgebreid na de sloop van ‘De Zwaan’. Beide panden stonden op de plek van het huidige voormalige Hema-pand, waar sinds enkele weken restaurant El Charro de klanten bedient.
- het vierde en laatste pand, met de houten topgevel, is het Scholtenhuis van de ongehuwde Herman Scholten (1840-1928) alias ‘Scholten-Bitje’. Dit pand werd in 1935 gesloopt om een doorgang van de Spoorstraat naar de Markt mogelijk te maken voor het autoverkeer.

Het belangstellende meisje
Wie is nu het meisje dat belangstellend naar de fotograaf kijkt? Het is Sina Bouhuis (1895-1979) van de Blankenburgerstraat. Haar vader Johan is koopman en molenaar op de hoek van de Blankenburg en Blankenburgerstraat. Hij staat bekend als de eerste stroomleverancier van ons dorp in de periode 1902-1932. De stroompaal rechts is dus vanaf 1902 geplaatst in opdracht van Sina’s vader. Sina Bouhuis woonde jarenlang samen met haar zus Marie (1897-1995) aan de Blankenburgerstraat 24. Beiden bleven ongehuwd en zijn begraven in het familiegraf Bouhuis op de parochiebegraafplaats aan de Enschedesestraat.

Bronnen:
- Kadastrale leggers en bevolkingsregisters;
- Eigen genealogisch bestand;
- Diverse nummers van Aold Hoksebarge en Historie van Haaksbergen deel III.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen