Foto van de week 23-29 augustus 2021

ANSICHTEN afl. 143 Lunchroom “De Vijfhoek”, Haaksbergen

Ook Haaksbergen had ooit panden met een soort klokgevel. De mooiste en meest historische stond tot begin 20e eeuw aan de Markt, op de plek van het latere “Centraal” (nu voormalige Hema). In 1961 werd het begin van de Molenstraat verrijkt met het pand op de foto, Molenstraat 5. Hoewel het natuurlijk geen echte klokgevel is, er ontbreekt een afronding in de top, is het toch een fraai resultaat van een verbouwing, die bedacht is door G.A.B. Leferink alias Poeten Tonie. Opdrachtgever was bakker G.J. (Gerrit) ten Cate, waarover straks meer. Eerst duiken we even in de geschiedenis van de panden Molenstraat 3 (links op de foto te zien), 5 en 7 (waarvan rechts een stukje gevel is waar te nemen).

Onstaan bebouwing Molenstraat 3-7
Tussen Molenstraat 1 (bakker Kuiper, nu het nieuwe appartenmentencomplex Marktzicht) en Molenstraat 15 (nu Gerrie Keukens, voorheen achtereenvolgens o.a. de Coöperatieve Winkelvereniging, Oosterholt haarden en kachels en schoenmaker Scholten) staat geen historische bebouwing. Tot begin 19e eeuw waren hier geen huizen aanwezig en lagen hier tuinen. In 1832 had de winkelier Derk Hermannus Schartman er een huisje gesticht. Het pandje stond op de plek van Molenstraat 5. De resterende grond was nog altijd tuin en eigendom van Schartman, Arend ten Heggeler van erve de Bolscher in Hengevelde en Derk Jan Oldenkotte.

Molenstraat 3 (’t Meubelhuis; op de foto links)
De ondergrond van nr. 3 was in 1832 van Derk Oldenkotte of Oldenkot. Deze verkocht zijn grond enkele jaren later aan de klerk Christiaan Waanders, zoon van onze eerste burgemeester. Deze stichtte hier omstreeks 1840 een huis, dat later eigendom is van twee van zijn zonen. Voor 1880 is het pandje verkocht aan de koopman Meijer Frankenhuis, die het in 1907 verkocht aan de meubelmaker Jan Hendrik (Hendrik) te Lintelo (1871-1940). Deze was afkomstig van het erve ‘Lintel-Berend’ in Brammelo. Hij huwde in 1908 met Theodora (Dora) Heinst (1880-1961) uit ’s-Heerenberg. Vanaf zijn huwelijk was Hendrik te Lintelo alias ‘Lintels of Berendleentels Hendrik’ meubelmaker op deze locatie en runde hij er met zijn vrouw een winkel. Het echtpaar kreeg zelf geen kinderen, maar in 1912 kregen zij de 4-jarige Johannes (Jan) Heinst (1908-1995) als familiekind (een vreandekeend) in huis. Jan Heinst was geboren in ’s-Heerenberg en de zoon van een oudere broer van Dora. De moeder van Jan was in de jaren na zijn geboorte twee keer bevallen van een levenloos kind en door haar gezondheid niet in staat voor de overige kinderen te zorgen. Zij overleed in 1914 in het kraambed, na de geboorte van een derde levenloos kind. Jan was toen al in Haaksbergen bij zijn oom en tante en zou er nooit meer weggaan. Toen Hendrik te Lintelo in 1940 overleed nam Jan Heinst, die naast meubelmaker ook stoffeerder was, de zaak van zijn oom en tante over. De winkel kreeg de naam ‘’t Meubelhuis, J. Heinst’. Heinst huwde in 1940 met Betsie Greve (1917-2015), een kleindochter van ‘Poeten-Graads’. Uit hun huwelijk werden vijf kinderen geboren, die er geen van allen voor voelden de zaak van hun ouders over te nemen. In 1965 besloot Heinst de zaak te beëindigen en werd het pand Molenstraat 3 verkocht aan bakker G.J. ten Cate. Het echtpaar Heinst verhuisde toen naar De Akker.

Molenstraat 5 (pand centraal op de foto)
Op de plek van dit pand stond in 1832 een huisje van de winkelier Schartman. De familie Schartman is eigenaar geweest tot in 1892 toen het pand met tuin werd verkocht aan de koopman Meijer Frankenhuis, die ook het pand Molenstraat 3 had aangekocht. In 1907 verkocht Frankenhuis ook dit pandje aan meubelmaker J.H. te Lintelo, die hier zijn werkplaats vestigde. In 1933 deed Hendrik te Lintelo het pandje Molenstraat 5 over aan zijn neef/oomzegger Hermannus Johannes (Herman) te Lintelo (1904-1987). Deze was schoenmaker en geboren op het erve Lintel-Berend in Brammelo. Herman liet het pandje eind 1933 verbouwen door de firma G.J. Roeink. Het werd in 1934 opgeleverd als woonhuis met schoenwinkel. Herman te Lintelo huwde in 1934 te Wisch met Riek Heinst (1913-1997) uit Silvolde. Riek was eveneens een nicht/oomzegger van Hendrik te Lintelo. Zij was een dochter van een jongere broer van Dora te Lintelo-Heinst en een neef van Jan Heinst. Er woonden vanaf 1934 aan de Molenstraat twee echtparen Te Lintelo-Heinst naast elkaar, maar dit was van korte duur. In 1940 overleed Hendrik te Lintelo en in hetzelfde jaar verhuisde het gezin van de schoenmaker Te Lintelo naar de Scholtenhagenweg (later ’t Kempke). Herman te Lintelo was later verzekeringsagent en bleef tot 1947 eigenaar van Molenstraat 5. Huurder was vanaf 1940 J.H.M. (Jan) Noordink die er met zijn vrouw Annie Twente een manufacturenzaak runde. Zij werden hier in 1942 de ouders van dochter Dinie Noordink (1942-2007), die hun enig kind zou blijven. In 1947 kon Noordink het pand van Te Lintelo kopen. Noordink stopte in 1961 met zijn zaak en verkocht het pand aan bakker G.J. (Gerrit) ten Cate. Deze liet het pandje onder architecteur van G.A.B. Leferink verbouwen, waarna het pand op de foto is ontstaan.
Bakker G.J. ten Cate.
Gerhardus Johannes (Gerrit) ten Cate (1917-2002) was geboren aan de Rietmolenweg in Holthuizen, daar waar later bakker Groothuis zijn zaak had, maar toen was het kerkdorp St. Isidorushoeve inmiddels ontstaan. Gerrits ouders waren Johannes (Johan) ten Cate en Johanna Maria Botterhuis, geboren op het erve Olthuis, verderop aan de Rietmolenweg. Vader Johan ten Cate was bakker en kruidenier. Aanvankelijk runde hij zijn zaak aan de Rietmolenweg. Hier werden vier kinderen geboren, waarvan de derde in 1919 levenloos ter wereld kwam. Gerrit was het tweede kind en de enige zoon. Zowel zijn oudere zus Annie (1914-2002) als zijn jongere zus Marietje (1922-1952) zouden ongehuwd blijven. Gerrits ouders stichtten in 1925 een nieuw bakkerszaak aan de Goorseweg 28 in Haaksbergen (waar tot de brand in 1980 een discotheek was gevestigd). Als enige zoon was het gebruikelijk dat Gerrit de zaak van zijn ouders zou voortzetten en dat deed hij ook. Hij volgde een bakkersopleiding in Wageningen en ging als ‘brood-, koek- en banketbakker’ in de zaak van zijn ouders aan de slag. In 1950 huwde hij met Truus Hollink van het erve de Morsboer (1918-2010). Aan de huidige Goorsestraat werden tussen 1951 en 1961 hun vijf kinderen geboren.
Gerrit had ambities en kocht in 1961 het pand Molenstraat 5 van de familie Noordink. Hij vestigde hier zijn lunchroom “De Vijfhoek”. De gevel op de foto maakt duidelijk waarvoor je bij Ten Cate moest zijn: “Cafetaria, Lunchroom, Banket” en hij had een automatiek (ook wel ‘de muur’ genoemd) voor snacks. In die tijd natuurlijk uniek, maar hij was in Haaksbergen toen niet de enige. De situatie op de foto heeft maar een lustrum bestaan. In 1966 ging het pand tegen de vlakte, evenals die van de buren.

Molenstraat 7
Het perceel van Molenstraat 7 bestond lang uit twee percelen. Het achterste deel was van Ten Heggeler uit Hengevelde en het voorste deel van de familie Schartman. Het totaal was het tot ver in de 19e eeuw als tuin in gebruik. De familie Schartman, die later eigenaar van beide percelen was geworden, verkocht de grond in 1893 aan veldwachter Andries van der Leur, die kennelijk niet van tuinieren hield en de grond twee jaar later weer verkocht. De nieuwe eigenaar was de weduwe Kerkemeijer-Langezaal, die met haar man in Oldenzaal woonde. Beiden waren afkomstig uit Haaksbergen. Toen haar man overleed wilde ze kennelijk weer in het geboortedorp wonen en kocht ze de grond aan de Molenstraat, waarop ze in 1895 een huis liet bouwen. In 1922 overleed de weduwe Kerkemeijer en werd het huis verkocht aan de kleermaker G.A.(Gerrit) Nienhuis (1897-1960) uit Brammelo. Deze was in 1922 te Hengelo gehuwd met de Hengelose Marie Meijerink (1896-1960), wiens vader uit Haaksbergen kwam. Het echtpaar Nienhuis liet in 1925 een verbouwing van het pand uitvoeren en vestigde hier behalve hun woning een kleermakerij en een herenmodezaak. In 1929 werd ‘het winkelhuis’ onder architectuur van A.J. Schilderman nogmaals verbouwd. Nienhuis werd in het pand opgevolgd door de familie Screever-Westendorp. Kleermaker Hendrik Screever (1923-1970) runde hier met zijn vrouw Diny een herenmodezaak.

Centrumontwikkelingen 1966
Al ruim een halve eeuw vinden er grootschalige ontwikkelingen in het centrum van Haaksbergen plaats, ontwikkelingen die meer omvatten dan één bouwperceel. Het doel is modernisering en economische vooruitgang, waarbij de schaal het dorpse meer dan eens te boven is gegroeid, maar of het de dorpse sfeer ten goede is gekomen en het er gezelliger door is geworden laat ik in het midden. Bakker Ten Cate kocht in 1965 eveneens het pand Molenstraat 3 van de familie Heinst. Beide panden werden in 1966 gesloopt. Ten Cate liet het architectenbureau Leferink een nieuw winkelwoonhuis ontwerpen. In de zomer van 1966 kreeg hij een vergunning voor de bouw van het huidige pand met winkels op de begane grond en twee lagen woningen daarboven, echter wel met de regel dat hij moest afwijken van de bestaande rooilijn en verder naar achteren moest bouwen. De Molenstraat kreeg hierdoor een breder profiel en dat maakte de aanleg van parkeerplaatsen mogelijk. Een jaar later vond de opening plaats van “Het eethuis van Haaksbergen, restaurant-lunchroom De Vijfhoek”. Ook buurman Screever deed mee in de vooruitgang en liet het architectenbureau Van der Linden een nieuw pand met bovenetage ontwerpen dat aansloot op het pand van Ten Cate. Begin november 1966 ontving Screever de bouwvergunning, waarna het huidige pand verrees.
Na de periode Ten Cate als uitbater van restaurant-lunchroom ‘De Vijfhoek’ volgde de periode van Anton Kok als restauranthouder. Deze huurde de zaak van Ten Cate. In de kelder van het pand was later bar-dancing-disco ‘de Vijfhoek’ gevestigd. Zelf kan ik me alleen de latere periode herinneren, toen er drie winkels/zaken waren gevestigd, waarvan het Grieks restaurant Sirtaki op nr. 3a (tot 2018) en juwelier De Gouden Wiek op 3b (tot augustus 2018) vele jaren aanwezig zijn geweest. Tegenwoordig zijn er de volgende drie zaken gevestigd: Pizzeria & Grill Babylon op 3a, Sushi Tokami op 3b en Oosting Makelaardij op 5a.

Bronnen:
-Kadastrale Leggers; -Bevolkingsregisters; -krantenartikelen; -eigen genealogisch bestand en gesprekken met H. Heinst (2020) en mevr. Heinst-Leferink (2008).

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen