Foto van de week 26 juli -1 augustus 2021

Ansicht 139 Natuurvriendenhuis ‘Den Broam’ Buurse, Hal met doorkijk

Hoe vaak worden Tukkers of wij Haaksbergenaren in hun leven wel niet aangesproken met de vraag: “Komt u ook uit de Achterhoek?” Als een westerling deze vraag stelt is het mooiste antwoord dat je kunt geven: ‘nee, iets verder’.
In andere delen van het land is er nogal eens verwarring over de streken Twente (Ov.) en de Achterhoek (Gld.). Op zich natuurlijk niet zo heel vreemd, want de aard van de bevolking, de taal en het landschap met de boerderijen vertonen diverse overeenkomsten. Qua (bestuurlijke) geschiedenis is er echter nauwelijks een overeenkomst.

Twente
Twente vormde als gebied altijd al een eenheid en was in de Middeleeuwen onder het gezag van de vorstbisschop van Utrecht gekomen. Het bisdom Utrecht was tot 1528 een vorstbisdom, dat bestond uit het Sticht (Utrecht) en Oversticht (Overijssel met Drenthe).
De bisschop was niet alleen kerkelijk leider (symbool de staf), maar oefende ook het wereldlijk gezag uit (symbool het zwaard) en was in die functie onze landsheer. Vanaf 1528 was de bisschop alleen nog kerkelijk leider en had hij het wereldlijk gezag moeten afstaan aan de Habsburgse keizer Karel V, onze nieuwe landsheer. In 1568 was de Tachtigjarige oorlog begonnen. Landsheer van Overijssel was de Spaanse koning Philips II, de zoon van Karel V, waartegen steeds meer weerstand ontstond. In 1581 werd Philips II daarom door een aantal provincies in de Nederlanden, waaronder Overijssel, afgezweerd (het Plakkaat van Verlatinghe) en werd hij afgezet als onze landsheer. Overijssel was vanaf dat moment tot de Franse tijd één van de soevereine staten die deel uit maakten van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.Tot 1795 was het landschap, gewest of kwartier Twente, naast Salland en Vollenhove, één van de drie kwartieren van Overijssel.

Achterhoek
De Achterhoek daarentegen was bestuurlijk een lappendeken. Er waren heerlijkheden, bannerheerlijkheden en graafschappen actief in het gebied dat we nu als de Achterhoek kennen. Ook kerkelijk was de Achthoek geen eenheid. Een deel viel onder het bisdom Utrecht en een ander deel hoorde bij het bisdom Münster, dat tot de Franse tijd eveneens een vorstbisdom was.
Grenzend aan Haaksbergen ligt het grondgebied van de gemeente Berkelland, voorheen gemeenten Neede en Eibergen, waarvan het grondgebied voor de Franse tijd deel uit maakten van de heerlijkheid Borculo. Deze heerlijkheid was lange tijd een ‘ministaat’ (feitelijk een Münsters leen) dat in zijn grootste omvang het grondgebied van de (sinds 2005) voormalige gemeenten Borculo, Neede, Eibergen, Groenlo en Lichtenvoorde omvatte. De heerlijkheid Borculo werd bestuurd door de heren van Borculo, die resideerden op het kasteel te Borculo. Deze heren hadden het gebied in leen van de bisschop van Münster. Borculo had dus geen Gelderse oorsprong. Wereldlijk en kerkelijk behoorde Borculo tot Münster. De bisschop had al het kerkelijk gezag en daarmee veel invloed. Zolang de heren van Borculo de Münsterse leenband maar erkenden, wat zij ook al die tijd deden, konden zij zich behoorlijk zelfstandig gedragen.
De heerlijkheid Borculo kreeg in de loop van de tijd te maken met een toenemende Gelderse invloed. Ondanks dat de heerlijkheid werd omringd door bisschoppen (Münster en Utrecht) en vorsten (hertogdom Gelre en graafschap Zutphen), die erop uit waren hun macht en grondgebied te vergroten, wist het staatje te overleven tot het jaar 1616. Na het kinderloos overlijden van de laatste heer en vrouwe van Borculo uit het geslacht Van Bronkhorst ontstond er een erfopvolgingstwist tussen de bisschop van Münster als leenheer en graaf Joost van Limburg Stirum en Bronkhorst als (zelfbenoemd) erfgenaam van de graven van Bronkhorst. Het Hof van Gelre stelde Van Limburg Stirum in het gelijk en hiermee werd de heerlijkheid juridisch onderdeel van de graafschap Zutphen, één van de kwartieren van het gewest of provincie Gelre. Daarmee hoorde ´Borculo´ bij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanaf 1616 was het gedaan met de relatieve zelfstandigheid van ‘Borculo’. De heerlijkheid bleef bestaan tot de komst van de Franse troepen in 1795. Hoewel heerlijkheden formeel in 1798 werden afgeschaft bleef de titel ‘heer van Borculo’ bestaan. Doordat het Huis van Oranje vanaf 1777 eigenaar van de heerlijkheid Borculo was geworden, is Willem-Alexander op 30 april 2013 behalve koning der Nederlanden ook de nieuwe heer van Borculo geworden.

Overijsselse Achterhoek
De aanleiding voor het bovenstaande was de geschreven tekst op de achterkant van deze, op zich weinig zeggende, ansichtkaart van de hal met doorkijk van het Natuurvriendenhuis Den Broam in Buurse. De kaart werd in 1965 gepost voor “mej. S. van Ameijden, p/a mevr. Pons, Virulyplein 2a in Rotterdam”. De afzender is C. Pons en deze schrijft:

“Dinsdagavond 24.8.’65
Lieve Sonja,
Hoe gaat het met alles? Hier het een prachtige omgeving. Er gaat niets boven de Overijsselse Achterhoek. Het is zo bijzonder afwisselend. Er worden ook orchideeën gevonden, de Wespenorchis staat hier langs de weg. Morgen ga ik met een touringcar naar het Teutoburgerwoud. Ik wou zaterdag naar huis komen. Dag! So long. C. Pons”.

Hoewel C. Pons dit vast niet zal bedoelen is er overigens wel een Overijsselse Achterhoek. Achterhoek is namelijk ook de naam van een buurschap in de gemeente Hof van Twente bij Markelo. Het ligt aan de rechterkant van de weg tussen Markelo en de A1 (Markelo-Holten).

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen