Foto van de week 5-11 juli 2021

ANSICHTEN afl. 136 Haaksbergen, Bejaardencentrum “Het Saalmerink”

In 2021 bestaat Het Saalmerink 55 jaar. Het centrum begon ooit als bejaardenoord en heeft zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot het woon- en zorgcentrum dat het nu is. Het Saalmerink werd in 1966 geopend en daarmee had Haaksbergen een voor die tijd modern bejaardencentrum, gelegen op een prachtige locatie aan de rand van Haaksbergen en toch gelegen in de nabijheid van het centrum. Dankzij de Rondweg (officieel Koningin Wilhelminastraat), die de zuidrand van het dorp vormt, ligt het woon- en zorgcentrum nog altijd aan de dorpsrand. Het grenst hier direct aan het, vrij open en hoge, essenlandschap van de buurschap Honesch. Deze zuidrand is te karakteriseren als het ‘balkon van Haakbergen’. Vanuit Het Saalmerink is er een prachtig zicht op het fraaie landschap. Het Saalmerink is aan de voorzijde voorzien van een parkachtige tuin met vijver. Inclusief fontein en watervogels gaf dit kleur aan de fiets- of wandelroute, om je via de Saalmerinksingel van Buurserstraat naar Klaashuisstraat te begeven (of andersom).

Groeten uit Het Saalmerink
In de beginjaren van het bestaan van het bejaardencentrum zijn er ansichtkaarten van Het Saalmerink uitgebracht. De kaarten bij dit bericht zijn verzonden tussen 1968 en 1976. De ansichten werden in het Saalmerink zelf verkocht, zodat bewoners vanuit het bejaardenoord een kaartje konden sturen. Tegenwoordig zijn er diverse bewoners die via de moderne technieken laten zien bij de tijd te zijn en zo een levensteken de wereld insturen (whatsapp, messenger, mail enz.).
Het verkopen van ansichtkaarten was in veel bejaardentehuizen gebruikelijk, waarbij op de receptiebalie een rekje ‘kleurrijke’ ansichten stond. Dit gebruik heeft vorig jaar geleid tot een boek met de titel: ‘We mogen niet klagen’, waarin veel ansichtkaarten van bejaardenhuizen uit heel Nederland zijn verzameld.
Bijgaande kaart met het intereur is verstuurd in 1976 door ‘tante Ina’. Zij schrijft: “Beste mensen, Hartelijk dank voor de prachtige orchidee, die me namens jullie is bezorgd! Hierbij een foto van een interieur van mijn “hotel”. Het exterieur komen jullie bij gelegenheid gemakkelijk zien”.

De naam Het Saalmerink
Het bejaardenhuis koos in 1965 voor de naam ‘Het Saalmerink’. Het is vernoemd naar het oude erve Saalmerink, dat in de nabijheid lag, aan de andere kant van de Rondweg. Boerderij het Saalmerink wordt als ‘domus Salmanninc’ in 1188 voor het eerst schriftelijk vermeld op de goederenlijst van Hendrik graaf van Dalen, heer van Diepenheim. Het Saalmerink was oorspronkelijk een leengoed van het Huis Diepenheim. Het kapittel in Emmerik bezat in de Middeleeuwen een tiende uit het erf. Tienden waren aanvankelijk de opbrengsten van het tiende deel van de oogst en bestemd voor de kerk als inkomsten, o.m. voor het onderhoud van de geestelijkheid en de armen. Het erve Saalmerink droeg dus bij aan de armenzorg van toen, die veelal oudere mensen betrof.
In 1331 werd het erve Saalmerink eigendom van de bisschop van Utrecht en die beleende de familie Gyginck met het erf. In het Schattingsregister van 1475 wordt het erve als ‘Salemering’ vermeld. In 1602 blijkt Roelof Saalmerink de bewoner te zijn, die kort hierna door koop eigenaar werd van het door hem bebouwde erve. In de loop van de 17e eeuw raakte het oude Saalmerink versplinterd. Het oudste deel kreeg voortaan de naam Scholte Saalmerink. De andere delen krijgen namen als “het Teunishuis (Tönnis), vernoemd naar Teunis Saalmerink, en de Maagd (de Moag). De boerderijen lagen alle drie aan de huidige Klaashuisstraat (tussen Rondweg en het Honeschpad). Hoewel het Saalmerink vanouds een groot erf was, bleek het, na de erfsplitsing en vervolgens verkoop van grond, ondanks de naam Scholte, in de 18eeeuw nog maar een kleine boerderij te zijn. Bij de aanvang van het Kadaster in 1832 was Scholte Saalmerink amper 2 ha groot, waarbij de grond ook nog eens over acht perceeltjes was verdeeld. In het midden van de 19e eeuw werd de metselaar Antony ten Voorde eigenaar van Scholte Saalmerink. Hij was afkomstig van de boerderij De Klomp in Holthuizen (nu woningbouw Veldmaat) en naar deze afkomst werd Scholte Saalmerink sindsdien ook ‘De Klomp’ genoemd. De familie Ten Voorde is tot twee jaar geleden eigenaar gebleven.

Het boerderijtje Tönnis was in de 19e eeuw eigendom van de familie Martens en is omstreeks 1855 gesloopt en bij het naastliggende erf van de Moag gevoegd, waar al ruim 2 eeuwen een familie Roossink woont. De huidige bewoonster is de laatste telg van dit geslacht.
Saalmerink was eeuwenlang een familienaam in Haaksbergen. Met het overlijden van de ongehuwde Johannes Saalmerink in 1911 en zijn nicht Geertruida Botterhuis-Saalmerink in 1939 stierf het geslacht Saalmerink uit.
Het huidige Saalmerink is niet gebouwd op de vroegere landbouwgrond van het eeuwenoude erve Saalmerink, maar op enkele percelen grond met veldnaam Haverkamp. Het grootste perceel hiervan was in de 19e eeuw eigendom van de N.H. Diaconie van Haaksbergen.

Zorg voor Godes armen
Ouderen en zorgbehoevende mensen bleven op het platteland vroeger ‘gewoon’ thuis en werden verzorgd door de eigen familie. Lastiger was het voor oudere mensen die en arm en alleenstaand waren en nauwelijks of geen familie hadden. Voor hen sprongen de kerkelijke instanties bij. De oudste vermelding van een armenhuis in Haaksbergen dateert uit de 16e eeuw. Het stond in de Blankenburg en was in 17eeeuw eigendom geworden van de (N.G. en later N.H.)-diaconie. De diaconie droeg hier in de 17e en 18e eeuw de zorg voor ‘Godes armen’. In de 19e eeuw kwam daar de R.K. Armenstaat (armbestuur) bij. Dankzij een aanzienlijk legaat uit de erfenis van de in Haaksbergen geboren W.J.C. (Wilhelm Johan) Wiedenbroek (1817-1898), arts in Raalte en zijn zuster J.W.C. (Johanna) Wiedenbroek (1824-1910) aan het rooms-katholieke kerkbestuur van Haaksbergen, werd begin 1911 de Wiedenbroek Stichting opgericht. De Stichting richtte een ‘tehuis voor ouden van dagen’, een ziekenhuis en een bewaarschool op. Het ziekenhuis werd op eind 1913 aan De Braak in gebruik genomen en was de voorloper van woon- en zorgcentrum Het Saalmerink. Overeenkomstig de wens van de erflaters was het St. Antoniusgesticht, zoals de naam werd, bedoeld voor de verzorging van ‘ouden van dagen’. Enkele bedden werden gereserveerd voor zieken en ook werd de wijkverpleging opgericht. Zieken- en wijkverpleging werd al spoedig hoofdzaak. De verpleging was in handen van de nonnen van St. Joseph in Amersfoort (ook wel de zusters van Amersfoort) en later door de Franciscanessen uit Denekamp (‘de Kapzusters’). In 1922 werd het ziekenhuis uitgebreid en het toendertijd aangebouwde waslokaal werd later verbouwd tot ‘oude mannenhuis’. Op bidprentjes van Haaksbergenaren die daar zijn overleden wordt hierover soms iets gemeld. In 1957 overleed er de kinderloze weduwnaar Antonius Langezaal alias Langezaals Antoone op 81-jarige leeftijd. Op zijn gedachtenisprentje staat geschreven: “Dankbaar was hij altijd voor de verzorging, die hij eerst van zijn familie en later op het ziekenhuis van de zusters mocht ondervinden. Een goed woord van zijn kameraden op de afdeling van de mannen stemde hem dankbaar”.

Bouw Saalmerink
In 1961 werd het ziekenhuis een zelfstandige stichting. Een paar jaar later werd – op advies van het rijk – besloten om het complex uit te breiden en te veranderen in een verpleegtehuis en een bejaardencentrum. Voor de bejaarden in Haaksbergen werd Het Saalmerink gebouwd. In Haaksbergen woonden begin jaren zestig ongeveer 1100 bejaarden, zodat een bejaardentehuis voor ongeveer 110 bejaarden verantwoord zou zijn. Uiteindelijk werd er gebouwd voor 90 personen. De opdracht was om de bouw sober te houden, maar zonder de wezenlijke doelstelling in gevaar te brengen. De totale stichtingskosten, zoals aankoop terrein, bouwkosten, centrale verwarming, liften, honoraria, inrichtingskosten, tuinaanleg enz., werden geraamd op twee miljoen gulden en kwamen uiteindelijk uit op 2.250.000,- gulden. Het bejaardencentrum werd ontworpen door architect H.Q.M. Michon uit Haaksbergen en gebouwd door de Enschedese aannemer Gebr. Van Egteren. Op 16 augustus 1965 was het bejaardencentrum aan de Klaashuisstraat gereed. Op 4 februari 1966 werd het officieel geopend door burgemeester Eenhuis.
In het bejaardentehuis werden in eerste instantie geen zieken opgenomen. Potentiële bewoners werden eerst doorgelicht. De algemene regel was dat men dermate gezond moest zijn, dat men zich zelfstandig kon redden en anders werd men niet in het tehuis opgenomen en dan was opname in het verpleegtehuis mogelijk. Verder was Het Saalmerink voor iedereen toegankelijk, ongeacht godsdienstig gezindte en financiële positie.
Het complex bestond o.m. uit een verzorgingshuis met 90 eenheden en zes apart staande bungalows voor bejaarden. Het Saalmerink startte met 18 personeelsleden. Eerste directrice was A. Veltman en er was een kok met enkele hulpjes. De verpleegsters waren intern. Omdat de zorgvraag in het begin nog niet zo groot was, namen niet alleen ouderen uit Haaksbergen en omgeving hun intrek in Het Saalmerink, maar ook mensen uit het westen van het land.

Uitbreidingen
Onder architectuur van het bureau Michon-Scholten werd in 1973 een eerste uitbreiding gerealiseerd. Haaks op het bestaande hoofdgebouw kwam een vleugel met drie etages. De capaciteit van Het Saalmerink werd door deze ingreep vergroot van 98 naar 153 bewoners. Beneden kwam een afdeling voor 24 bejaarden en op elke etage twaalf een- en tweepersoonskamers.
In mei 1983 volgde een grote interne verbouwing. De bewoners kwamen daardoor niet meer ‘op een kamer’ te wonen, maar in een appartement. Met een keuken, woonkamer, slaapkamer, badkamer, balkon en niet te vergeten, een eigen deurbel. Dit alles om de overgang van een eigen huis met tuin naar een bejaardencentrum voor bewoners soepeler te laten verlopen. Vervolgens werd er aan de kant van de Buursestraat een nieuwe vleugel gebouwd. Dit was tot nu toe de laatste uitbreiding.
Begin 1990 veranderde de naam bejaardencentrum Het Saalmerink in Woon- en Zorgcentrum Het Saalmerink. De nieuwe benaming geeft weer welke functie het centrum heeft voor ouderen. Het woord bejaardencentrum zegt alleen dat het een centrum is voor ouderen, maar geeft niet aan dat er huisvesting en zorg wordt geboden. Het is ook mogelijk om tijdelijk in Het Saalmerink te wonen.

Inmiddels zijn er al ruim 20 jaar ver- en nieuwbouwplannen voor Het Saalmerink. Er werden hiervoor rond 2000 aan de kant van de Brink en Buurserstraat woningen opgekocht. Eveneens gingen kort na de eeuwwisseling de zes aanleunwoningen tegen de vlakte. Uiteindelijk werden de nieuwbouwplannen in de ijskast gezet. Eerst kan volgend jaar stil worden gestaan bij het 55-jarig jubileum. Wat de toekomst ook brengt, laten we hopen dat die mooie naam Het Saalmerink, hoe dan ook, behouden blijft.

Bronnen:
- Van Armenhuis naar verpleeghuis door W.E. ten Asbroek
- Historie van Haaksbergen deel II en III.
- Historisch boerderij-onderzoek Haaksbergen.
- Akten Burgerlijke Stand.
- Artikel ’50 jaar Het Saalmerink; van bejaardenoord naar woon-zorgcentrum’ door C. Waijerdink-Mentink in Aold Hoksebarge 2016 nr. 3.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen