Foto van de week 25 februari - 03 maart 2019

ANSICHTEN afl. 29 Haaksbergen. Buurserbeek met Koekkoeksbrug

Agnes en Thèrèse postten in 1951 dit kaartje met de Koekoeksbrug voor de familie Geurts in Voorhout. Kennelijk logeerden zij op dat moment bij de familie Leppink op erve de Vriejer (Molenstraat 96), aangezien bij hun namen staat geschreven: “J. Leppink, Hones B 168 Haaksbergen”.

De Koekoeksbrug is in de gemeente Haaksbergen één van de bekendste bruggen over de Buurserbeek en is vernoemd naar boerderij De Koekoek, Buurserstraat 208. De Koekoek behoort tot de buurschap Buurse, ondanks dat het erf vanuit Haaksbergen komend aan de Haaksbergse kant van de beek ligt. Vanaf 1860 werd Haaksbergen administratief ingedeeld in wijken die een letter kregen. De adressering van een pand werd toen gekoppeld aan de wijkletter. Wijk F bleef gelijk aan de buurschap Buurse. Erve De Koekoek kreeg het adres F 1. De Buurserstraat was tot ‘de Koekoek’ eveneens de scheiding van de wijken B (gebied tussen Buurserstraat en Eibergsestraat) en E (gebied tussen Buurserstraat en Hengelosestraat). De noabers van ‘de Koekoek’, die tot de buurschap Honesch behoren, kwamen hierdoor in verschillende wijken te liggen. Erve Laakmors (fam. Scholten, Buurserstraat 200-202) behoorde tot wijk B en ‘de Smidboer’ (fam. Geerdink-Scholten, Buurserstraat 193) tot wijk E.

Opvallend is dat Buurse drie boerderijen kent met een vogelnaam. Naast De Koekoek zijn dat De Doeve (de Duif) aan de Duifweg en de Kiewit (Kievit) aan de Meijersgaardenweg. Hoe deze namen in Buurse ontstaan zijn vertelt ons de overlevering: “De Doeve, de Koekoek en de Kiewit zouden in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), tegenwoordig veelal de Nederlandse Opstand genoemd, namen van voorposten zijn geweest voor de Staatse soldaten”. Een voorpost is een vooruitgeschoven militaire uitkijkpost, die als doel heeft om de troepen of een grenslijn of grenslinie op tijd te waarschuwen voor een vijandelijke (verrassings)aanval. Een voorpost kan bestaan uit een enkele militair of een kleine groep soldaten of troepen. Vermoedelijk dateren de namen van deze posten van na 1626. Toen de Staatsen in dat jaar Oldenzaal bezetten kwam heel Twente in Nederlandse handen. De Spanjaarden vormden vanuit Groenlo en het Munsterland nog steeds een bedreiging voor de Staten van Overijssel en daarom werd op de Braam een garnizoen of bewakingscorps gelegerd, de “Corps de Garde”. Een feit is dat de namen van deze mogelijk voormalige voorposten als erfnamen pas ruim na de Tachtigjarige Oorlog in gebruik zijn geraakt.

Boerderij De Koekoek is een 18e eeuwse afsplitsing van het erve De Keuper (ook Koopers genoemd), dat meer richting Buurse, in de driehoek Haaksbergerweg-Munsterdijk en Hofweg, heeft gelegen en in 1894 is afgebroken. De Koekoek was tot 1803 eigendom van de boer op De Keuper. In dat jaar werd de boerderij door Jan Keuper en zijn vrouw verkocht aan Jan Bos. Het pand werd omschreven als ‘de woning aan de Brugge genaamd den Vogelzank’. Er was toen een café dat later de Koekoek heette. Vroeger hing hier een uithangbord met de volgende tekst:
“Nen koekoek röp nog steeds sinen aolden zaank;
Van komt hier binn’n en preuft mienen draank.”

Sinds 1891 wordt ‘de Koekoek’ bewoond door de familie Scholten. In dat jaar huwt erfdochter Johanna Bos Jabobsdochter met Engbert Scholten uit Nederbiel bij Borculo.

‘De Koekoek’ is ook de naam van een grenspaal tussen de marken Buurse en Haaksbergen/Honesch. Deze paal staat als ‘steen’ vermeld op de eerste kadasterkaart van Haaksbergen uit 1832. De markepaal is mogelijk in het begin van de 18e eeuw geplaatst en is in de 20e eeuw verdwenen. Een replica van deze paal werd in 2015 herplaatst op de markegrens in de berm van het fietspad langs de Buurserstraat, tussen ‘de Smidboer’ en ‘De Koekoek’.

De Koekoeksbrug maakt al eeuwenlang onderdeel uit van een belangrijke verkeersroute vanuit Haaksbergen naar Westfalen, maar dit is niet altijd zo geweest. De oudste handelsweg richting het Munsterland, met de middeleeuwse benaming De Hellweg, zou geheel ten noorden van de Buurserbeek hebben gelegen (via de Langenbergereweg). De route vormde de verbinding naar Deventer, die in de middeleeuwen in oost-Nederland de belangrijkste handelsstad was binnen het Hanzeverband. De weg liep vanuit het Munsterland over Buurse en Haaksbergen en was belangrijk voor ‘de Hessen’ met hun grote zware hessenwagens en voor de marskramers. Uit een notitie van burgemeester Schaepman uit 1831, waarin hij enkele cafés meedeelde dat de Koekoeksburg wegens reparatie enkele dagen gesloten zou worden, blijkt het volgende: “tijdelijk moest men den oude en gewezen ‘herenbaan’ (Langenbergweg) volgen en dan over de Rietbrug naar Buurse gaan of omgekeerd”.

De naam Koekoeksbrug is ‘pas’ 200 jaar in omloop. In 1809 en 1811, dus in de Franse tijd, moest richter Willem Waanders onder andere opgave doen van de in de gemeente aanwezige wegen, waterlopen en bruggen. Hij geeft een opsomming van de gemeentelijke bruggen aanwezig over de Schipbeek, die door iedereen “zoo wel in als uitheemsche’’ vrij gebruikt mogen worden. In Buurse waren dit de Braambrug, de Rietbrug en de Keupersbrug. De laatste blijkt de huidige Koekoeksburg te zijn. In 1831 besloot de gemeenteraad een nieuwe brug te leggen bij ‘De Koekoek’, omdat de oude in zeer slechte staat verkeerde.

Lang liep de Buurserstraat over het erf van De Koekoek’. Iets voorbij ‘De Smidboer’ maakte de weg een bijna haakse bocht naar rechts en liep tussen de boerderij en schöppe en maakte vervolgens een haakse bocht naar links richting de toenmalige Koekoeksbrug en ging vervolgens verder naar Buurse. De weg liep vlak langs de voorgevel van het voormalige café op ‘De Koekoek’, dat strategisch was gelegen. Met de omvangrijke verbeteringswerken (kanalisatie) van de Buurserbeek kwam er aan deze situatie een eind. In 1936 kwam er een nieuwe bredere Koekoeksbrug, die iets noordelijker dan de oude kwam te liggen. De weg werd toen eveneens verlegd en ligt sindsdien geheel ten noorden van erve De Koekoek.
Ruim 50 jaar later werd de Koekoeksbrug opnieuw vernieuwd. De reden hiervan was de aanleg van een vrijliggend fietspad tussen Haaksbergen en Buurse. Op Koninginnedag 1990 werd het nieuwe fietspad geopend.
foto van Eric Ooink.
9 opmerkingen1 keer gedeeld
76Wim Oltwater en 75 anderen
Leuk
Opmerking plaatsen
Delen

Eric Ooink aan Oud Haaksbergen
9 mei om 00:23 ·
...Sindsdien heet alleen het westelijk deel van deze oude weg nog Kalkdijk. Haaksbergen kende een hele reeks aan steenbakkerijen en kalkbranderijen. Vaak waren het fabrikeurs (voorlopers van textielfabrik...
'de ONLANDSBRUG in 1925

In de zomer van 1925 werd dit plaatje geschoten van de Onlandsbrug. Deze brug ligt tussen ‘de Kalkoven’ (Kalkovenweg) en de Klaashuis- of Kloasbrug. Binnen de gemeente Haaksbergen kende de Buurserbeek tot voor kort 23 bruggen en vonders. Onder de laatste categorie verstaan we een smalle brug, veelal alleen voor wandelaars geschikt. Sinds de opening van de nieuwe N18 is Haaksbergen een brug rijker, die meteen de breedste is.

De Onlandsbrug maakt onderdeel uit van de Kalkdijk, gelegen tussen ‘de Kalkoven’ en de Zendvelderweg. Het was ooit één van de langste wegen binnen de gemeente, waarover in de 19e eeuw de aanvoerroute van kalk vanuit Wessum liep. Sinds de uitvoering van de ‘Ruilverkaveling Haaksbergen’ (rond 2000) is de weg echter geknipt. Sindsdien heet alleen het westelijk deel van deze oude weg nog Kalkdijk.

Haaksbergen kende een hele reeks aan steenbakkerijen en kalkbranderijen. Vaak waren het fabrikeurs (voorlopers van textielfabrikanten) die deze als nevenactiviteit exploiteerden. Bekend zijn die van Schulten, Jordaan, Smits en Dievelaar. Op het terrein Kalkovenweg 8 bevond zich in de 19e eeuw de steenbakkerij en kalkbranderij van Hendrik Jan Smits. In 1847 had hij hiervoor een oprichtingsvergunning gekregen. De benodigde schelpenkalk werd vanuit het naburige Munsterland (Wessum) aangevoerd. Deze werd gebrand in ovens, die gestookt werden met turf uit het naburige veen. Voor de kalk vond men afzetgebied in een groot deel van Twente en de Gelderse Achterhoek.

De Onlandsbrug was en is een particuliere brug en vernoemd naar de nabijgelegen boerderij van de eigenaar, namelijk het erve Onland, Kalkdijk 2.

De Buurserbeek is door de eeuwen heen diverse keren verbeterd/vergraven. Het meest ingrijpend was de kanalisatie in 1936/37. De omvangrijke verbeteringswerken bestonden uit het verbreden van de beek, het vernieuwen van de beschoeiing en het afsnijden van verschillende bochten. Op deze foto zien we de beek in oude toestand.

Kennelijk heeft het vrachtvervoer, door de activiteiten van de kalkbranderij van Smits, iets te veel van de brug gevraagd……….. In 1927 stortte de brug, zoals we die op de foto zien, namelijk in. Een krantenbericht van 16 augustus 1927 laat het volgende weten:
“In den nacht van zaterdag op zondag toen de zoon van den landbouwer Hilderink uit de buurtschap Honesch te Haaksbergen met paard en wagen van de zuivelfabriek kwam, om huiswaarts te keeren, bezweek de Onlandsbrug. Paard en wagen en de bestuurder kwamen in de Schipbeek terecht. Met een gekneusd been werd de man er onder uitgehaald.”
[opm.: De naam Hilderink schijnt niet juist te zijn; dit moet Wilderink zijn. Het zou hier gaan om een zoon van Gerhardus J. Wilderink alias Enkel Graads, van de Urkerzijweg.]

De Onlandsbrug werd hierna weer gerepareerd, maar enkele jaren later als gevolg van de verbeteringswerken ruim 100 meter noordwaarts verplaatst. Tegenwoordig ligt de brug aan de noordkant van het erve Onland, destijds (en op deze foto) lag de brug ten zuiden van ‘het Onland’.